بهشت های گوناگون

بهشت دارای مقامات و درجات و مراتبی است و می توان هر کدام را بهشتی دانست، و بدون شک تفاوت مقامات اولیاء الله ایجاب می کند که درجات آنها در بهشت متفاوت باشد بهشت مقربین با اصحاب الیمین متفاوت است، و بهشت کسانی که در قله های ایمان و معرفت و اعمال صالح قرار دارند با کسانی که در مراتب پایین ترند فرق دارد. گرچه اوصاف هیچ یک از آنها دقیقا به فکر ما نمی گنجد ولی قطعا می دانیم عوالم مختلفی است، و شاید حتی در قیامت کسانی که در مراحل و مقامات پایین ترند نتوانند به درستی دریابند که در عوالم بالا چه خبر است؟! قابل توجه اینکه «جنت» در آیات قرآن گاه به صورت مفرد آمده که مفهوم جنس را می رساند، و تمم باغهای بهشتی را شامل می شود، و گاه به صورت جمع، (جنات) که شامل تمام باغهای بهشتی و مراحل و مراتب مختلف آن است، و گاه به صورت تثنیه (جنتان) که اشاره به دو مرحله مختلف است که قبلا شرح آن داده شد.
گاه از جاودانگی بهشت سخن می گوید، و تعبیر به «جنات عدن» یا «جنه الماوی» و «جنه الخلد» می کند، و گاه از تنوع نعمتهای مادی و معنوی آن بحث می کند، و تعبیر به «جنات النعیم» دارد، و گماه به بخش بسیار ممتاز و عالی بهشت اشاره کرده و سخن از «جنات الفردوس » می گوید. این تعبیرات پر معنی هر کدام به یکی از ابعاد آن کانون بزرگ رحمت الهی و مقامات قرب و وصال آن محبوب حقیقی است «الهم الرزقنا بمنک و رحتمک یا ارحم الراحمین.»
در احادیث نیز، نام های گوناگونی برای بهشت ذکر شده است از قبیل: "دارالکرامة"، "جنة الجلال" و... و در حدیثی که خلاصه آن از نظر می گذرد بسیاری از نام های بهشت این گونه ترتیب یافته است. ابن عباس گوید: پیامبر اکرم (ص) فرمود: اگر می دانستید خدای متعال چه چیزهایی در ماه رمضان برای شما آماده کرده است شکر او بسیار می گفتید.... شب اول ماه رمضان خداوند گناهان امت مرا می بخشاید؛ گناهان پنهان و آشکار و دو هزار هزار [دو میلیون] درجه ترفیع می دهد و برای شما پانصد شهر می آفریند. روز سوم، به تعداد موهای بدن شما قبه و قصرهایی در "فردوس أعلی" از گوهر سفید می آفریند و.... روز چهارم، در بهشت "خلد" هفتاد هزار قصر، سریر، حور و.... روز پنجم در "جنة المأوی" شهرها، خانه ها، کاخ ها، سفره ها، قدح های شراب طاهر و پاک، طعام و.... روز ششم، در "دار السلام" کاخ های فراوان، تخت هایی طلایی، حوریان، لباس هایی از در و یاقوت و.... روز هفتم، در "جنة النعیم" ثواب چهل هزار شهید، چهل هزار راستگو و... و همچنین تا: روز بیست و پنجم، خدای عز و جل برای شما در زیر عرش هزار قبه ی سبز بنا می کند که بر بالای هر قبه خیمه ای از نور است. سپس می فرماید: ای امت محمد (ص) منم پروردگارتان و شمایید بندگان و کنیزان من، در سایه عرش من سایه بگیرید، بخورید، بیاشامید، در این قصرها ساکن باشید و ترس و اندوهی بر شما نیست.
ای امت محمد (ص) به عزت و جلالم سوگند، چنان شما را به جانب بهشت برانگیزم که اولین و آخرین به شگفت آیند.... روز بیست و هشتم، در بهشت خلد، و در بهشت "جنة المأوی" و در "جنة النعیم" قصرهایی از نقره، نور و عنبر می آفریند. همچنین در بهشت "فردوس" هزار شهر عطا فرماید و در بهشت "جلال" (جنة الجلال) صدهزار منبر از مشک، زعفران، تخت هایی از در و یاقوت و.... در روز بیست و نهم، قبه هایی سفید، و درون آنها تخت هایی از کافور سفید، فرش هایی از سندس سبز و...، بهشت دری دارد به نام "ریان" که تا قبل از روز قیامت باز نمی شود. سپس برای مردان و زنان روزه دار گشوده می شود و....
امام صادق (ع) فرمود: مگویید بهشت یکی است. حق تعالی می فرماید: «و من دونهما جنتان؛ پایین تر از دو بهشت خداترسان، یا غیر از آن، دو بهشت دیگر است.»  (الرحمن/ 62) و مگویید همه در یک درجه اند و خداوند می فرماید: «درجات بعضها فوق بعض» همانا برتری مردم با اعمال است. علاءبن سیابه گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: مردم به شگفت می آیند وقتی بگوییم گروهی از آتش خارج و به بهشت وارد می شوند. مردم به ما می گویند: بنابراین، با اولیاء الله در بهشت یکی خواهند بود. امام صادق (ع) در پاسخ فرمود: خداوند می فرماید: "ومن دونهما جنتان" (سخن از دو بهشت پایین تر است) بنابراین، با اولیاء الله یک جا نخواهند بود.
امام کاظم (ع) در روایتی گروهی از خاصان و مقربان پیامبر و پیشوایان دین را معرفی کرده است؛ همان کسانی که در جنة النعیم یا جنات النعیم قرار دارند. آن حضرت فرمود: در روز قیامت منادی ندا می دهد: کجایند حواریان و همراهان راستین محمد بن عبدالله (ص) آنان که پیمان نشکسته و تا پایان کار پایمردی کردند و ایستادند؟ در این هنگام سلمان، ابوذر و مقداد برپا می ایستند. سپس ندا می شود: کجایند حواریون علی بن ابی طالب وصی محمد بن عبدالله (ع)؟ در این وقت عمرو بن حمق خزاعی، محمد بن ابی بکر، میثم تمار و اویس قرنی برپا می خیزند. آن گاه منادی ندا می کند: حواریون حسن بن علی، ابن فاطمه، دختر محمد بن عبدالله (ص) کجا هستند؟ در این هنگام، سفیان لیلی همدانی و حذیفة بن اسد غفاری خواهند ایستاد. آنگاه ندا می شود: حواریون حسین بن علی کجایند؟ ناگاه کسانی که با او به شرف شهادت نایل گشتند و از او تخلف نکردند می ایستند. سپس ندا می شود: حواریون علی بن الحسین (ع) کجا هستند؟ در این وقت جبیر بن مطعم، یحیی بن ام الطویل، ابوخالد کابلی و سعید بن مسیب بر می خیزند. آنگاه ندا می شود: حواریون محمد بن علی و جعفر بن محمد (ع) کجا هستند؟ که ناگاه عبدالله بن شریک عامری، زرارة بن أعین، برید بن معاویة، محمد بن مسلم، ابوبصیر لیث مرادی، عبدالله بن ابی یعفور، عامر بن عبدالله، حجر بن زائده و حمران بن اعین برخواهند خاست.
امیرمؤمنان (ع) می فرماید: جایگاه نزول محمد (ص) در بهشت در جنت عدن است. بهشت عدن در وسط بهشت ها قرار گرفته و از همه ی آنها به عرش خدای رحمان نزدیکتر است و آنان که با پیامبر (ص) در این بهشت ساکن هستند عبارتند از دوازده امام (ع)؛ "و أما منزل محمد (ص) من الجنة فى جنة عدن وهى وسط الجنان وأقربها من عرش الرحمان (جل جلاله) و الذین یسکنون معه فى الجنة هؤلاء الأئمة الأثنا عشر". مراد از وسط همان هسته ی مرکزی خلوص و محبت است که منزه از افراط و تفریط است، نه وسط جغرافیایی که نه دور باشد و نه نزدیک، بلکه وسطی است که در عین محسوس بودن از تمام نقاط به عرش الهی نزدیک تر است. در برخی احادیث جنات عدن شریف ترین مکان و در برترین درجه ی بهشت قرار گرفته است.
امام باقر (ع) می فرماید: حضرت نوح (ع) روزی مشغول نماز بود که ابلیس بر او وارد شد و به نماز نیکوی او حسد برد و گفت: ای نوح خداوند عز و جل بهشت عدن را به دست خود آفرید و درختانش را غرس کرد، قصرها بر آن آفرید و نهرها جاری ساخت. آن گاه بر آنها اطلاع یافت و از آنها دیدن کرد و فرمود: «قد أفلح المؤمنون؛ همانا اهل ایمان رستگار شدند.»(مومنون/ 1) امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «لکل شى ی ذروة وذروة الجنة الفردوس وهی لمحمد و آل محمد (ص)؛ برای هر چیز بلندایی است و بلندای بهشت، فردوس اعلی است. این بهشت ویژه محمد و آل محمد (ص) است.»
ابوبصیر گوید: امام صادق (ع) فرمود: این آیه در شأن ابوذر، مقداد، سلمان فارسی و عمار یاسر نازل شد. خدای عز و جل برای آنان فردوس را مأوا و منزل قرار داد. محمد بن ابی نصر گوید: نزد حضرت رضا (ع) بودیم و مجلس آکنده از جمعیت بود که سخن از روز غدیر به میان آمد. گروهی این روز و عظمت آن را منکر بودند. حضرت رضا (ع) فرمود: پدرم از پدرش (امام صادق) حدیث فرمود که روز غدیر در آسمان مشهورتر از زمین است. برای خداوند متعال در "فردوس أعلی" قصری است یک خشت از طلا و خشتی از نقره. در آن صد قبه ازیاقوت سرخ و صد خیمه از یاقوت سبز، خاکش مشک و عنبر، چهار نهر از خمر، آب، شیر و عسل در اطراف آنها جاری، درختان از همه میوه ها و برفراز آنها پرندگان با ابدان و بالها و صداهای رنگارنگ. در روز غدیر اهل آسمان ها وارد این قصر شده، به ذکر تسبیح، تقدیس و تهلیل حق تعالی مشغول می شوند. پرندگان در آب مشک و عنبر داخل می شوند و بر سر فرشتگان به پرواز می آیند و همگی برای خشنودی فاطمه (ع) هدیه ها نثار می کنند و در آخر این روز به جایگاه های خویش باز می گردند. از خطا و لغزش در امان خواهند بود. این برنامه باز در سال دیگر همچنان به پاس احترام محمد و علی (ع) تکرار می شود.