عیون الحکمه

این اثر یکی دیگر از کتاب های حکیم بزرگ ایرانی ابن سینا می باشد که به زبان عربی تألیف یافته است. این کتاب شامل حکمت نظری که شامل 3 قسم منطق، طبیعیات و الهیات می باشد است. این اثر نوشته ای موجز و مختصر است چرا که معانی عامه در این سه قسم را ذکر کرده و به تفصیل آنها نپرداخته است. عیون الحکمه این سینا کتابی است بسیط؛ زیرا تنها اصول عام را که مقرر بین اهل حکمت است را بیان می کند، بدون اینکه در اختلافات و آراء و ترجیح یکی بر دیگری و نقد مذهب مؤلفین و تأیید مذهب خاصی که مولف متعهد به آن است؛ وارد شود. به همین خاطر جای توضیح و تفسیر در آن وجود دارد. به همین منظور فخر رازی از جمله کسانی است که به شرح این کتاب پرداخته است.
عبدالرحمن بدوی در دیباچه این کتاب معتقد است که برای این کتاب دو نام وجود دارد به نام های "الموجز" و "عیون الحکمه" که نام اصلی آن ظاهرا "الموجز" و نام مشهور آن که به خاطر محتوای آن مشهور شده "عیون الحکمه" است. تاریخ تألیف این کتاب معلوم نیست اما از شواهد و قرائنی که در شرح فخر رازی آمده گویی بین سال های 595 تا 600 هجری نوشته شده و از آنجا که ابن سینا اشاره می کند که در سال های پختگی فکر و اندیشه اش نوشته است گویی در ده سال آخر عمرش یعنی بین سال های 418 تا 428 هجری نوشته است.
ابن سینا در نگارش این کتاب منتهای ایجاز را انتخاب کرده است چراکه تنها مباحث را به اندازه یک یا دو سطر توضیح می دهد و معنی کلی و عام آن را می گوید مثلا در تعریف فصل آورده است: "الفصل: هو المقول علی کلی فی جواب ای ماهو"، سپس به تعریف کلمه النوع می پردازد.

معرفی اجمالی نویسنده:
ابوعلی حسین، فرزند عبدالله بن سینا و معروف به ابن سینا، لقبش شرف الملک و شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، شاعر، ریاضی دان و منجم ایرانی و مشهورترین دانشمند اسلامی و از بزرگترین دانشمندانی که تاکنون در عالم بوده اند. او در سال 370 هـ ق، در شهری از توابع بخارا متولد شد. در بخارا که آن زمان، پایتخت سامانیان بود، منطق، طب و ریاضیات را یاد گرفت. به دلیل استعداد زیاد و هوش سرشارش، توانست خیلی زود در موضوع های مختلف، شهرت علمی پیدا کند. در سن 17 سالگی، نوح ابن منصور سامانی را معالجه کرد و این امر باعث شد که مشهور شود و از همین رو به کتابخانه سلطنتی راه پیدا کرد. خودش می گوید: کتاب هایی که من در آنجا دیدم، کسی حتی نام آنها را نشنیده بود، آنها را خواندم و از آن بهره مند شدم و وقتی 18 ساله شدم از همه آن علوم، فارغ شدم. ابن سینا گرچه فیلسوفی بزرگ بود ولی از طرفی پزشکی پر مشغله و نفوذ کامل سیاسی داشت و به عنوان یک وزیر، به شاهزادگان حامی خود، خدمت می کرد. سال 403 هـ ق، کتاب "قانون در طب" خود را نوشت. در دوران زندگیش که بیشتر با حکومت غزنویان رو به رو بود، در شهرهای مختلفی مسافرت و خدمات گوناگونی ارائه داد تا اینکه بعد از مرگ شمس الدوله دیلمی جانشین او "سماء الدوله" چند ماه او را به زندان انداخت ولی ابوعلی سینا بعد از آزادی از زندان، به اصفهان رفت و آنجا بسیار مورد احترام بود و همانجا به تدریس و تألیف پرداخت و در واقع، چهارده سال آخر زندگی پر بار خود را در اصفهان گذراند و سرانجام در سفری که با "علاء الدوله" به همدان رفت در سال 428 هـ ق، در سن 58 سالگی، دارفانی را وادع کرد. (برای آگاهی از زندگی کامل او به منابع مربوطه مراجعه شود).

ساختار بندی کتاب:
این کتاب شامل 3 بخش کلی به شرح زیر می باشد:
1) المنطقیات: الجنس الکلی الذاتی- الاسم- القول- القضایا- القیاس- استقراء- تمثیل و...
2) الطبیعیات: الحکمه و اقسامها: فی المصادرات التی یجب تقدیمها علی العلم الطبیعی- الجهه الجسم البسیط و المرکب- فی الزمان- فی النبات- فی الانسان.
3) الالهیات: فی موضوع الالهیات- فی اثبات القوی- فی الوجود و بیان افقسامه الی الجوهر و العرض