مقوله عصمت از دیدگاه فلسفی

فلاسفه و حکمای مسلمان، عصمت را -گذشته از مقام اثبات- در مقام ثبوت و نفس الامر مطرح میکنند (بر خلاف متکلمان که غالبا آن را در مقام اثبات طرح میکنند)؛ یعنی عصمت از ویژگی‌ های نفس پیامبران است. بنابراین، تفکر و برهان فلسفی سطح برتری از عصمت را نسبت به دلیل متکلمان ثابت میکند، همان گونه که سطح برتری از نبوت را اثبات کرده ، می گوید: نفس وقتی به مرحله‌ عقل مستفاد و بالفعل رسید همه‌ علوم و حقا‌یق غیبی را می یابد و آنها را برابر با وحی گزارش میدهد و در ‌یافتن آن معارف و گزارش دادن آنها معصوم است همان طور که در عمل به احکام معصوم است.
بر این اساس، پیامبر در نیل به حقایق و دریافت آنها از مبدأ واجب متعالی، معصوم است و در حفظ و نگهداری آنها مصون؛ چنان که در عمل به احکام معصوم است؛ زیرا کسی که به مقام «ثم دنی فتدلی* فکان قاب قوسین أو أدنی؛ سپس نزديك آمد و نزديكتر شد* تا [فاصله ‏اش] به قدر [طول] دو [انتهاى] كمان يا نزديكتر شد» (نجم/ 9-8) رسیده است. در این مرحله، قوه خیال و وهم، از درون چنین انسانی و نیز شیطان و نیروهای ابلیس از برون او ضعیف و ناتوانند و او از خطر اشتباه و سهو و نسیان و لغزشهای علمی و عملی محفوظ است. کلام لط‌یف ابن سینا ‌(ره) در کتاب شر‌یف الهیات شفا ا‌ین است که: «الأنبیاء الذین لا ‌یؤتون من جهة غلطا أو سهوا؛ ساحت مقدس پیامبران، برتر از آن است که سهو و غلط در آن راه یابد».
خلاصه دلیل اهل حکمت ا‌ین است: اگر نفس انسانی به مرحله‌ کمال عقل نظری و عملی که در آن حس، وهم و خیال، مأموم عقل نظری، و غضب و شهوت، مط‌یع عقل عملی است برسد و به مقام شهود و ولا‌یت که پا‌یان سفر اول از اسفار چهارگانه است نایل گردد، شا‌یستگی پیامبر ‌یا امام شدن را دارد و جامع ا‌ین اوصاف همان وصف عصمت است.