حیات برزخی همراه با عذاب و پاداش در آیات قرآن

از جمله ادله ای که میتوان اقامه کرد برای زنده بودن انسان بعد از مرگ، آیه 171-169 سوره آل عمران می باشد: «و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله أمواتا بل أحیآء عند ربهم یرزقون*فرحین بمآ آتاهم الله من فضله و یستبشرون بالذین لم یلحقوا بهم من خلفهم ألا خوف علیهم و لا هم یحزنون؛ ابدا گمان مکن و به هیچ وجه مپندار که آن کسانیکه در راه خدا کشته میشوند، اینها مردگانند، بلکه زندگانند، در پیش خدای خود هستند و در نزد خدای خود روزی می خورند خوشحالند به آنچه خداوند عزوجل از فضل خود بدانها عنایت کرده، و خوشحالند به آن افرادی که هنوز نمرده اند و بدانها ملحق نگردیده اند که چگونه تمام اقسام اندوه و ترس از آنها برداشته شده و به اطمینان رسیده اند». (آل عمران/169-170)
چون بواسطه رسیدن به مقام ولایت که همان عبودیت مطلقه است، هرگونه وحشت و غصه که از لوازم کثرت است و از آثار تفرقه و دوئیت است، از آنها برداشته شده است؛ در آن عالم که میروند ـ به علت این گونه سعه و تجردی که دارند ـ از روح مؤمنینی که هنوز نمرده اند، اطلاع حاصل می کنند و آنان را بدین مقامی که خدایشان بدانها عنایت فرموده بشارت میدهند.
«یستبشرون بنعمة من الله و فضل و أن الله لا یضیع أجر المؤمنین؛ خوشحالند به نعمتی که خدا بدانها عنایت فرموده است (مراد از این نعمت، همان مرتبه ولایت است که فنای در راه خداست و پروردگار از فضل خود آنان را کامیاب میکند)، و این که خدا پاداش مومنان را تباه نمی کند». (آل عمران/171) و حقیقت این معنی را خوب ادراک می کنند.
در این آیه میفرماید: گمان مکن کشته شدگان در راه خدا مرده اند بلکه زنده اند. نمی فرماید: در روز قیامت خداوند آنها را زنده میکند، بلکه همین که مرده اند زنده هستند؛ و این دلیل بر حیات و زندگی برزخی است.

روزی ارواح پاک در عالم برزخ:
و البته همه در عالم برزخ زنده اند، هر کس می میرد زنده است، ولی خصوصیتی که در آنها هست و قرآن کریم بدان جهت آنها را مزیت میدهد، برای ذیل آن است که میفرماید: «عند ربهم یرزقون، روزی می خورند از جانب خدا و دائما این روزی به آنها میرسد»، «فرحین بمآ آتاهم الله من فضله، و به آنچه از جانب فضلش خدا به آنها عنایت فرموده است خوشحالند».
در علم حکمت متعالیه ثابت است که روزی جواهر مجرده متلالئه، مقارنه با صفات و اسماء الهی است. همینکه در برابر نور اسماء و صفات قرار گیرند و تجلی وحدت ذات مقدس پروردگار در آنها گردد، جواهر وجود آنها متلالی گردد و بهجت و مسرتی به آنها دست میدهد که قابل توصیف نیست.
روزی ارواح مجرده در آن حالت، معارف الهی است. خدا از آن روزی ها به آنها عنایت میفرماید، و از طرفی آنها می فهمند که آن روزی از جانب خدا رسیده، و این ادراک و تعقل، از آن روزی، برای آنها ارزش و لذتش بیشتر است؛ و لذا میفرماید: ''یرزقون''؛ روزی می خورند به معارف الهی، که جوهر وجود آنها را ـ بواسطه مقارنه با اسماء و صفات خودش ـ جلا میدهد، و اینها دائما در این نعمت متنعم هستند. «فرحین بمآ آتاهم الله من فضله». به بهجت و سرور در می آیند از آنکه خدای به آنها توجه فرموده و در جوهر مجرد وجود آنها تجلی فرموده، و اسماء و صفات ذات حق لم یزلی در آنها ظهور نموده است. این آیه صراحت دارد بر حیات پس از مرگ؛ و علاوه، چون روزی و غذائی را که بعد از مرگ می خورند همان غذای ملکوتی است و صلاحی است که در عالم برزخ است، دلالت دارد بر تنعم ارواح مردگان به روزی های معنوی و ملکوتی.
نظیر این آیه در سوره بقره است: «و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله أموات بل أحیآء ولـکن لاتشعرون؛ و نگوئید به کسانی که در راه خدا کشته شده اند آنها مردگانند، بلکه زندگانند؛ لیکن شعور و فهم شما به ادراک این حقیقت نمی رسد» (بقره/154). این آیه نیز دلالت دارد بر زندگی پس از مرگ.
در سوره نوح میفرماید: «مما خطیئاتهم أغرقوا فأدخلوا نارا؛ بواسطه گناهانی که قوم نوح کردند غرق دریا شدند، و پس از غرق وارد در آتش گشتند» (نوح/25)، یعنی همینکه غرق شدند بلافاصله وارد در آتش شدند؛ چون «فاء» در زبان عرب برای ترتیب اتصالی است.
از این آیات مبارکات از سوره فجر نیز می توان این استفاده را نمود: «یـا أیتها النفس المطمنئنة * ارجعی إلی ربک راضیة مرضیة* فادخلی فی عبـادی * و ادخلی جنتی» (فجر/30-27).
خداوند خطاب میکند به نفوسی که به مقام سکینه و اطمینان رسیده اند: «ای نفس مطمئن شده به ادراک توحید و ولایت، برگرد بسوی پروردگارت در حالیکه هم تو از پروردگارت راضی هستی و هم پروردگارت از تو راضی است؛ پس داخل شو در زمره بندگان و اولیای من و داخل شو در بهشت من». همینکه انسان رجوع میکند به خدا، و رجوع او مرگ است، بلافاصله پس از آن وارد میشود در زمره اولیاء و بندگان خاص خدا و داخل میشود در بهشت.
و نیز در سوره واقعه میفرماید: «فأمآ إن کان من المقربین * فروح و ریحان و جنت نعیم * و أما إن کان من أصحـاب الیمین * فسلـام لک من أصحـاب الیمین* و أما إن کان من المکذبین الضآلین * فنزل من حمیم * و تصلیة جحیم» (واقعه/94-88).
در این سوره پروردگار عظیم، واقعة سکرات موت را بیان میکند و نزدیکی خود را به انسان در حال سکرات بیان میفرماید، سپس میگوید: «آن کسانی که از مقربین هستند، بلافاصله پس از حال سکرات و مرگ، روح و ریحان و بهشت نعیم خدا به آنها میرسد، یعنی همینکه مردند در این نعمت ها وارد خواهند شد. و آن کسانی که از اصحاب یمین هستند، بلافاصله ثواب و سلام از طرف پروردگار برای آنها خواهد بود؛ و آن گروهی که از اهل تکذیب و گمراهند، پس غذای آنها همان غذاهای دوزخی است که برای میهمانان جهنمی تهیه می کنند، و آبهای داغ مانند فلز گداخته در حلقوم آنها می ریزند و آنها را به آتش میرسانند».
اینها عذاب برزخی هستند قبل از عذاب قیامت. این آیه نیز صراحت دارد بر آنکه بلافاصله پس از مردن، ثواب و عقاب به انسان میرسد؛ البته ثواب و عقاب برزخی نه قیامتی، زیرا آن مرحله دیگری است که مفصلا در پیرامون کیفیت آن بحث خواهد شد.