خدمات متقابل اسلام و ایران

این کتاب تکمیل و تفضیل چند سخنرانی شهید مطهری درباره اسلام و ایران می باشد. نویسنده این کتاب، مرحوم شهید مرتضی مطهری، فیلسوف، دانشمند و معلم اخلاق که در سال 1298 شمسی در شهر فریمان از استان خراسان بدنیا آمد. بعد از دوران کودکی، در نوجوانی تمایل زیادی به رشته طلبگی در خود احساس کرد که بدنبال آن، وارد حوزه علمیه مشهد شد، مقدمات را در آنجا گذراند و سال 1315 شمسی به قم مهاجرت کرد. از محضر اساتیدی چون: آیة الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی، آقاعلی شیرازی، استاد علامه طباطبائی، آیة الله خمینی، سالها بهره مند بود. این دانشمند مبارز خستگی ناپذیر، توسط گروهک منحرف قرقان در 12/11/1358 به شهادت رسید. او در عمر کوتاه خود، اثرات جاویدی به یادگار گذاشت که از آن جمله، همین کتاب (خدمات متقابل اسلام و ایران) می باشد.
کتاب از 3 بخش تشکیل شده که بخش اول آن با عنوان "اسلام از نظر ملیت ایرانی" است. در این بخش مفهوم ملیت از دیدگاههای مختلف اسلامی و غیراسلامی گفته شده و بعد مطالبی کاملا مستند درباره رابطه ایرانیان با اسلام، قبل از جنگ ایرانیان با اعراب و بعد از آن گفته شده است. چکیده سخن نویسنده در این بخش اینکه: اسلام ذاتا رنگ هیچ ملیت خاصی را ندارد بلکه دینی است انسانی و منطبق با خواسته های فطری و عقلانی بشر! موضوع بعدی در این بخش، اینکه اسلام آوردن ایرانیان با اکراه و اجبار نبوده، بلکه از روی عشق به حقیقت و عدالت و استعداد و ظرفیت کافی برای درک مفاهیم عالی انسانی نهفته در عمق این دین بوده است. بطوریکه امروزه دیگر فرهنگ اسلامی و ایرانی شدیدا بهم پیوند خورده و با هم آمیخته است و اصلا فرهنگ ایرانی بدون اسلام، معنائی ندارد. مطالب بعدی در این بخش، تمام فرضیاتی که در زمینه غیرصمیمی بودن اسلام ایرانیان، که بطور متفرقه توسط نویسندگان بعضی کتب و مقالات آمده، بررسی و نشان داده شده که این نسبت ها یا مغرضانه بوده و یا بی خبرانه و ناآگاهانه و ناشی از عدم اطلاع نویسنده بوده است.
بخش دوم کتاب که عنوان "خدمات اسلام به ایران" نام دارد: شامل سئوالاتی است که نویسنده مطرح کرده که آیا اسلام به ایران خدمت کرد و آن را در مسیر بهتری قرار داد؟ یا برعکس، اسلام، ایران را در اختناق برد و استعدادهای ایرانیان را راکد و منحرف کرد؟ که مؤلف در پاسخ، اظهارنظرهایی که شده، به عنوان یک فصل مفصل آورده و نظریه های مشهور را گفته است. و بعد فصل بعدی راجع به بررسی ادیان و مذاهب دیگر که با ورود اسلام به ایران، هم زمان بوده یا اختصاص دارد که در آن به آئین های زرتشت، مانوی، مزدکی، بودایی و عقاید آریایی اشاره می شود و بعد راجع به آئین زرتشت بطور تفصیل بررسی شده است و به نظام خانوادگی و اجتماعی و اخلاقی آئین زرتشت با دین اسلام و تطبیق و مقایسه آن پرداخته است.
عنوان بخش سوم و آخرین قسمت کتاب "خدمات ایران به اسلام" نام دارد. مرحوم مطهری در اینجا می گوید که خدمت یک قوم به یک دین، در اینست که تمام نیروهای معنوی و مادی و ذوق و استعداد و ابتکار خود را در اختیار آن قرار دهد و حتما خلوص نیت هم داشته باشد. آنگاه ادامه میدهد که: ایرانیان بیشتر از هر ملت دیگری، تمام نیروهای خود را با تمام خلوص و صمیمیت در اختیار اسلام قرار دادند.
در فصل بعد این بخش، نقش ایرانیان در بروز و مبارزه با جریان های مخالفی که در یکی دو قرن اول هجری، در مسائل اسلامی پدید آمد، بررسی می شود و بعد از آن مؤلف راجع به نقش ایرانیان در نشر و تبلیغ اسلام در سطح جهانی صحبت می کند. نویسنده محترم در قسمت های بعدی، راجع به جانبازی و فداکاری ایرانیان در راه اسلام سخن می گوید و بعد راجع به علوم ابتدائی در جامعه اسلامی آن روز تا غامض ترین مطالب علمی و پیچیده جامعه اسلام امروز، مطالبی گفته است. البته بخشی در این کتاب مربوط به فقه و فقاهت، ادبیات، کلام، فلسفه و حکمت و عرفان و تصوف، بطور کتاب جداگانه ای ضمن این کتاب آمده است که دارای مباحث ارزنده ای است و در ادامه اش، طبقات دانشمندان هر رشته را از صدر اسلام تا عصر حاضر معرفی کرده است.
دو فصل آخر کتاب، فصل مختصر "ذوق و صنعت" و انتقادی عالمانه از کتاب " دو قرن سکوت " است. کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران تاکنون چندین بار به چاپ رسیده است.