اهمیت عید غدیر در اسلام

عيد غدير، يك عيد اصيل اسلامى است. چرا كه روز هجدهم ذى الحجه را مسلمانان در سه قرن اول، به اين عنوان جشن می گرفته ‏اند. گفتار مقريزى كه می گويد: «اولين بارى كه اين عيد در اسلام معروف شد، در زمان فرمانروايى معزالدوله على بن‏بويه، در عراق بود، وى آن را به سال سيصد و پنجاه و دو هجرى، به وجود آورد و از آن پس، شيعيان اين روز را عيد قرار دادند، غير صحيح و قابل قبول نيست. زيرا مسعودى گفته است: «فرزندان و شيعيان على (ع)، اين روز را گرامى می داشتند.» و اين در حالى است كه مسعودى شش سال قبل از تاريخى كه مقريزى می گويد، يعنى به سال سيصد و چهل و شش هجرى، فوت كرده است.
شايد برخى گمان كنند كه عيد غدير تنها اختصاص به شيعيان دارد و در كلمات پيامبر اكرم، (ص) اشاره‏ اى به لزوم بزرگداشت آن نشده است. اما بايد گفت كه عيد غدير نيز چون عيد فطر و قربان از اعياد اسلامى، بلكه از بزرگترين اعياد است، و نخستين كسى هم كه اين روز را به عنوان عيد اسلامى معرفى كرد، خود پيامبر اسلام، (ص) بود. آنچه در پى خواهد آمد تحقيقى است در زمينه سابقه تاريخى عيد غدير كه اميدواريم مورد استفاده خوانندگان عزيز واقع شود.
پيامبر اكرم پس از آنكه علی ابن ‏ابيطالب را در روز غدير به جانشينى خود تعيين كرد، در همان روز اين عيد را اعلام نمود و مراسم آن را به پا داشت، و در خيمه‏ اش نشست و با كمال خوشحالى و سرور از تبريك گويندگان استقبال كرد و به آنها می فرمود: به من تبريك بگوييد... به من تبريك بگوييد، زيرا خداوند مرا به نبوت و اهل بيتم را به امامت اختصاص داده است. ما در تاريخ پيامبر، شاديهاى او روزى را نمی يابيم كه پيامبر گفته باشد: به من تبريك بگوييد، حتى روز ازدواجش و روز هجرتش از مكه به مدينه و رهايى از چنگال مشركان، و روز فتح مكه و پيروزى مسلمانان نفرمود به من تبريك بگوييد، ولى روز غدير مكرر می فرمود: به من تبريك بگوييد، چرا؟ به خاطر آنكه پيامبر عظمت اين روز را به خوبى درك می كرد و از شرافت اين خاطره و برترى داشتن اين عيد بر ساير اعياد آگاه بود.
بر همين اساس پيامبر فرمود: روز عيد غدير خم بهترين اعياد امت من است، و آن روزى است كه خداوند تعالى به من فرمان داده با منصوب كردن على بن ابيطالب به عنوان رهبرى كه امتم پس از من به وسيله او هدايت ‏يابند آن روز را ياد كنيم. آن روزى است كه خدا دين را در آن روز كامل و نعمت را تمام گردانيد و اسلام را به عنوان يك دين براى مردم پسنديد. پيامبر در اين حديث، اولا: روز غدير را يك عيد اسلامى جاويد در رديف ساير اعياد اسلامى اعلام كرده. ثانيا: عيد غدير را مطلقا برتر از اعياد اسلامى شمرده است. پس از رحلت پيامبر، خود اميرالمؤمنين نيز روز غدير را به عنوان يك عيد اسلامى تلقى كرد و در سالى كه روز غدير با جمعه مصادف بود خطبه ‏اى ايراد نمود و در ضمن آن فرمود:
خداوند بزرگ در اين روز بزرگ در اين روز براى شما گروه مؤمنان دو عيد بزرگ كه قوام هر يك به ديگرى است جمع كرده تا احسانش را نزد شما كامل گرداند و شما را بر راه هدايت آگاه و مطلع كند... از اين رو جمعه را مركز تجمع براى پاكسازى گذشته‏ ها قرار داده است... بنابراين هيچ توحيدى را جز بر اساس اعتراف به رسالت پيامبر نمی پذيرد، و هيچ آيينى را جز توام با ولايت كسى كه به ولايت او فرمان داده قبول نمی كند، و اسباب اطاعت او جز با تمسك به ريسمان او و ريسمان اهل ولايت او منظم نمی گردد، لذا در روز غدير آنچه را كه بيانگر اراده‏ اش در مورد برگزيدگانش بود بر پيامبرش نازل فرمود، و او را به تبليغ آن و ترك همنشينى با منحرفان و منافقان و بی اعتنايى به آنان مامور ساخت و ضامن نگهدارى او از شر آنان شد.
آنگاه حضرت امير (ع) مردم را به اجراى مراسم عيد دعوت نمود و فرمود: خدا شما را رحمت كند، پس از پايان يافتن اجتماعتان، به سوى توسعه بر زن و فرزند، و نيكى با برادران و شكر نعمتهاى الهى بازگرديد، و همه با هم مجتمع باشيد تا خدا يگانگى شما را حفظ كند و با يكديگر نيكى كنيد تا خدا الفت و دوستى و صداقت‏ شما را نگهدارد، و به يكديگر هديه دهيد. همانگونه كه خدا پاداش شما را در اين روز، چند برابر اعياد گذشته يا اعياد آينده (جز در موارد مثل آن) قرار داده است. نيكى در اين روز (يعنى روز عيد غدير) ثروت را زياد و عمر را افزون می كند، و مهربانى به يكديگر باعث رحمت و عطوفت‏ خداوند است. با سعى و كوشش خويش و در حد توانايى خود، از آنچه خدا به شما بخشيده، براى برادران و زن و فرزندانتان آماده كنيد و شادى را در ميان خود آشكار سازيد و با گشاده ‏رويى با يكديگر برخورد كنيد.
بعد از على (ع) امام حسن و امام حسين (ع)، نيز روز غدير را زنده نگاه می داشتند و هر سال، آن روز را به عنوان عيد تلقى می كردند و با كمال مسرت و شادى، براى قبول تهنيت و تبريك شاد باش جلوس می نمودند، و به وسيله نماز و روزه و دعا به خدا تقرب می جستند، و در نيكويى و احسان و اطعام تاكيد می نمودند، تا تشكر نعمت‏ خدا را در چنين روزى كه اميرالمؤمنين، به خلافت و امامت منصوب شده به جاى آورده باشند. آنها در اين روز صله رحم می كردند، و خانواده خويش را در وسعت ارزاق قرار می دادند و به ملاقات برادران می رفتند و شيعيان خود را نيز به تمام اين كارها دعوت می نمودند. در روايات نیز به فضیلت و اهمیت عید غدیر پرداخته شده است از جمله:
1. ابوالحسن ليثى می گويد: امام جعفر صادق (ع)، به بعضى از دوستان و شيعيانش كه در حضور او بودند فرمود: آيا می دانيد روزى كه خدا اسلام را در آن روز براى ما و شيعيانمان عيد غدير قرار داده چه روزى است؟ عرض كردند: خدا و رسول و فرزند پيامبر داناترند، آيا روز عيد فطر است؟ امام فرمود: نه! گفتند: آيا روز عيد قربان است؟ امام فرمود: نه! البته اين دو روز، بزرگ و با شرافت هستند اما روز منار دين بزرگتر است، و آن روز هيجدهم ذى الحجه است كه پيامبر خدا (ص)، هنگامى كه از حجة الوداع بازگشت و به غدير خم رسيد...».
2. فرات بن احنف می گويد از امام جعفر صادق (ع) پرسيدم: فدايت‏ شوم، آيا مسلمانان عيدى بالاتر از عيد فطر و عيد قربان و روز جمعه و روز عرفه دارند؟ امام فرمود: آرى! بالاترين و بزرگترين و شريف ترين اعياد روزى است كه خدا دين را در آن روز كامل گردانيد، و اين آيه را بر پيامبرش محمد، (ص)، نازل فرمود: «اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام دينا؛ امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت ‏خود را بر شما تمام گردانيدم و اسلام را براى شما [به عنوان] آيينى برگزيدم.» (مائده/ 3) سؤال كردم: آن چه روزى است؟ فرمود: انبياى بنى اسراييل وقتى وصيت و امامت را به نفر بعد از خودشان واگذار می كردند آن روز را عيد قرار می دادند، و اين روز هم روزى است كه پيامبر (ص) على (ع) را رهبر مردم قرار داد، و در آن روز چيزهايى نازل شد، و دين كمال يافت و نعمت ‏بر مؤمنان تمام گرديد. عرض كردم: در اين روز چه كارى شايسته است انجام دهيم؟ امام فرمود: اين روز، روز عبادت و نماز و روز شكر و سپاس خدا، و مسرت به خاطر ولايت ما بر شما از جانب خداست، من دوست دارم اين روز را روزه بگيريد.
3. عبدالرحمن بن سالم از پدرش نقل می كند كه گفت: از امام صادق (ع) پرسيدم: آيا مسلمانان غير از روز جمعه و عيد قربان و عيد فطر، عيد ديگرى دارند؟ فرمود: آرى عيدى بزرگتر! گفتم: فدايت ‏شوم، كدام عيد است؟ فرمود: روزى كه پيامبر خدا اميرالمؤمنين را به خلافت نصب كرد و فرمود: هر كس كه من مولاى او هستم على مولاى او است. پرسيدم: آن روز چه روزى است؟ فرمود: به روز چه كار دارى؟ سال هميشه در گردش است ولى آن روز، روز هجدهم ذیالحجه است. عرض كردم: چه كارى سزاوار است در آن روز انجام دهيم؟ فرمود: خدا را ياد كنيد و به روزه و عبادت بپردازيد و محمد و آل محمد، (ص)، را ياد نماييد، زيرا پيامبر خدا به اميرالمؤمنين (ع) وصيت كرد كه مسلمانان اين روز را عيد بگيرند و انبيا چنين می كردند; به اوصيا خود همين سفارش را می نمودند و آن روز را عيد می گرفتند.
4- فرات بن‏ ابراهيم از دانشمندان قرن سوم، حديثى را از امام صادق (ع) روايت می كند كه حضرت در آن از آباء طاهرينش (ع) نقل می كند: رسول اكرم(ص) فرمود: «يوم غدير خم افضل اعياد امتى...» (روز غدير از بهترين اعياد امت من است...) امام على(ع) در سالى كه روز جمعه و روز غدير با هم مصادف شده بود، براى مردم خطبه خواند و در آن فرمود: «ان الله عز و جل جمع لكم معشر المؤمنين فى هذا اليوم عيدين عظيمين كبيرين؛ خداى عز و جل در اين روز، دو عيد عظيم بزرگ را براى شما گروه مؤمنان جمع كرده است.» در اين خطبه طولانى امام مردم را به انجام كارهايى كه شايسته است در اعياد انجام گردد و اظهار شادى و سرور در اين گونه ايام (به طور تفصيل) امر می كند. طالبين به اين خطبه مراجعه كنند. فرات به سند خود از فرات بن ‏احنف و او از امام صادق (ع) روايت می كند كه: به امام عرض كردم: فدايت‏ شوم، آيا عيدى بهتر از عيد فطر، و عيد قربان، و روز جمعه، و روز عرفه براى مسلمين وجود دارد؟ حضرت به من فرمود: «نعم، افضلها و اعظمها و اشرفها عندالله منزلة، هو اليوم الذى اكمل الله فيه الدين، و انزل على نبيه محمد: اليوم اكملت لكم دينكم الخ؛ بلى، افضل و اعظم و اشرف اعياد از نظر قدر و منزلت در نزد خدا، روزى است كه در آن خدا دينش را كامل كرد و آيه شريفه: اليوم اكملت لكم دينكم را بر پيامبرش نازل كرد.»
5- در كتاب شريف كافى آمده است: حسن ابن ‏راشد از امام صادق(ع) نقل می كند كه حضرت روز غدير را عيد خواند و در آخر كلام خود فرمود: «فان الانبياء (ص) كانت تامر الاوصياء باليوم الذى كان يقام فيه الوصي ان يتخذ عيدا؛ انبياء الهى (ص) به جانشينان خود دستور می دادند كه روز انتخاب و برگزيدن وصى را جشن بگيرند» حسن می گويد: عرض كردم: اگر كسى آن را روزه بگيرد چه وضعى دارد؟ حضرت فرمود: «صيام ستين شهرا» . مؤيد اين مطلب روايتى است كه خطيب بغدادى از ابوهريره، با سندى كه راويان آن همگى از ثقات می باشند نقل می كند. در اين روايت ابوهريره نقل می كند: هر كس روز هجدهم ذی الحجه را روزه بگيرد، ثواب روزه شصت ماه برايش نوشته می شود. و اين روز، روز غدير خم است. و در روايت ديگرى آمده است كه: رسول اكرم (ص) به حضرت على (ع) سفارش كرد كه مسلمين اين روز را عيد بگيرند.
در اين باره به روايات ذيل مراجعه كنيد: روايت مفضل بن عمر از امام صادق (ع)، روايت عماربن‏ حريز عبدى از امام صادق (ع) و روايت ابوالحسن ليثى از امام صادق (ع) و نيز روايت زيادبن ‏محمد از آن حضرت (ع) «فياض بن ‏عمر محمد بن‏ طوسى در سال دويست و پنجاه و نه، در حالى كه بيش از نود سال از عمرش می گذشت گفت: ابوالحسن على بن‏ موسی الرضا (ع) را در روز غدير خم ديدم كه گروهى از خواصش، در حضور آن بزرگوار نشسته بودند. حضرت (ع) آنان را براى صرف افطار دعوت كرده بود و طعام و خيرات و عطايایى از قبيل پوشاك و حتى انگشتر و كفش به منازل آنان فرستاد و وضع آنان و حواشى خود را تغيير داد و در آن روز وسائلى را ديدم به كار گرفتند كه سابقه نداشت. و در اين حال حضرت (ع) فضايل اين روز بزرگ را براى آنان ذكر می كرد.»
6- در كتاب مختصر بصائرالدرجات، به اسناد از محمدبن‏ علاء همدانى واسطى و يجبى ابن‏ جريح بغدادى آمده است كه گفتند: «با هم، به قصد ديدار احمد بن ‏اسحاق قمى، از اصحاب امام حسن عسكرى (ع) (متوفاى 260) عازم شهر قم شديم. هنگامى كه رسيديم در منزل او را كوبيديم، دختركى عراقى در را باز كرد. حال احمد را از او پرسيديم. گفت: مشغول برگزارى عيد خود است، زيرا امروز عيد است. گفتيم: سبحان الله، اعياد شيعه چهارتاست: عيد قربان، عيد فطر، عيد غدير و روز جمعه الخ...»
علامه امينى در كتاب ارزشمند الغدير، ده ها روايت از ده ها كتاب مورد وثوق اهل سنت دال بر عيد بودن روز غدير در قرون اول اسلام و اينكه اين عيد، شايع و معروف بود، جمع ‏آورى و نقل كرده است. كافى است‏ به فصلى از اين كتاب مراجعه شود كه در آن تبريك و تهنيت ‏شيخين (ابوبكر و عمر) به حضرت على (ع) را به مناسبت انتصاب او از طرف رسول خدا (ص) به ولايت، ذكر می كند. غير از منابعى كه تهنيت صحابه را بدين مناسبت ذكر كرده ‏اند و علاوه بر منابع بسيارى كه بر عيد بودن روز غدير تصريح كرده ‏اند، علامه امينى تبريك شيخين را از شصت منبع معتبر ذكر كرده است.
علامه امينى در كتاب الغدير (ج‏1، ص‏267) می نويسد بيرونى (كه يكى از اهل تسنن است) روز غدير را از روزهايى دانسته كه: اهل اسلام آن را يكى از اعياد شمرده ‏اند. ابن طلحه شافعى در كتاب مطالب السئول (ص‏53) هنگاميكه از عيد غدير سخن می گويد چنين تصريح می كند: اميرالمؤمنين روز غدير خم را در ضمن اشعارش ياد كرده است و از آنجا كه پيامبر اكرم (ص) در روز غدير اين مقام بلند را از ميان همه مردم به على (ع) داد، اين روز به صورت يك عيد بزرگ در آمد. آنگاه شافعى در صفحه ‏56 اضافه می كند كه: لفظ «مولی» هر معنايى را در بر داشته باشد، از سوى پيامبر براى على قرار داده شده، و اين خود مقامى والا و منزلتى عظيم است كه پيامبر آن را به على (ع) اختصاص داده است‏ بدين جهت اين روز، روز عيد و روز سرور دوستان او است.
علامه امينى می گويد: اين بيان شافعى دلالت دارد بر اينكه تمامى مسلمين اين روز را عيد می گيرند چه مسلمانانى كه حضرت على را خليفه بلافصل پيامبر می دانند و چه مسلمانى كه او را خليفه چهارم به شمار می آورند، و خلاصه بايد گفت، امت اسلامى در شرق و غرب، همگى در اين عيد با يكديگر توافق دارند مخصوصا با توجه به اينكه مصريان و اهل مغرب و عراق در قرون گذشته به اين روز توجه داشته و آن را روز نماز و دعا و خطبه و سرودن اشعار میدانسته ‏اند.