علامه محمدباقر مجلسی

زندگینامه علامه مجلسی

علامه ملا محمد باقر مجلسی در دارالسلطنه اصفهان متولد شد. تولد ایشان در خانواده ی علم و فضیلت و در عصر مرجعیت میرداماد فقیه و فیلسوف نامی اتفاق افتاد. علامه مجلسی دراواسط نیمه دوم سده ی یازدهم هجری و ده سال اول سده ی دوازدهم مشهورترین دانشمند فقیه و محدث نامی شیعه امامی، و شیخ الاسلام اصفهان و سرآمد علمای آن شهر عالم پرور بوده است. علامه سومین پسر ملا محمد تقی مجلسی است که او نیز از مفاخر علمای شیعه است و در اواخر حکومت صفویه با پشت کار فوق العاده و حوصله پر توانش توفیق یافت از راه تألیف و تصنیف کتابها و تدریس علوم و فنون اسلامی و تعلیم و تربیت شاگردان بسیار و اداره امور دینی شیعیان عصر خویش، آن چنان خدمت مثبت و سازنده ای به مردم مسلمان و شیعه ایران کند که هیچ مرجع روحانی دیگری چنین توفیقی نیافته است.
بیشتر تحصیلات او در علوم دینی در خدمت پدر بزرگوارش بود و از دیگر استادان او می توان به ملا محمد صالح مازندرانی که شوهر خواهرش بود، ملا حسنعلی شوشتری، میرزا رفیع الدین طباطبائی نائینی، میر محمد قهپائی اصفهانی، ملا محمدشریف رویدشتی اصفهانی، شیخ عبدالله بن شیخ جابرعاملی، شیخ علی عاملی نواده ی شهید ثانی، ملا محسن فیض کاشانی، سید میرزای جزائری، ملا محمد طاهر قمی و... اشاره کرد. و از شاگردان علامه مجلسی می توان به سید نعمت الله جزایری، میر محمد صلح خاتون آبادی، حاج محمد اردبیل، مولی ابوالحسن شریف عاملی غتونی، شیخ سلیمان ماحوزی بحرینی، ملا محمد سراب، میرزا عبدالله تبریزی اصفهانی، میر محمد حسین خاتون آبادی، ملا محمد مجلسی (پسر عموی علامه) و... اشاره کرد. علامه مجلسی دو همسر داشته است که از همسر اول صاحب یک پسر و دو دختر شد و از همسر دوم خود صاحب یک پسر و یک دختر شد. گفته شده که علامه همسر سومی هم داشته که از آن صاحب دو پسر و دو دختر شد. علامه در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان سال 1110 هـ.ق در اصفهان شهر خود به جهان باقی شتافت. ایشان را در کنار مسجد جامع، پایگاهش و نزدیک خانه اش، جنب پدر علامه اش ملا محمد تقی مجلسی مدفون کردند. آرامگاه او در کنار مسجد جامع اصفهان واقع است.

تألیفات علامه مجلسی

تعداد تألیفات علامه در فهرست آثار بزرگان مختلف است از جمله آقا احمد در فهرست منقول از فاضل مذکور جمعا 70 کتاب عربی و فارسی نام می برد. در ریحانة الادب جمعا 77 کتاب علامه مجلسی را ذکر می کند. و در الذریعه جمعا 169 کتاب علامه مجلسی را ذکر می کند.

تألیفات فارسی او

1. حیات القلوب: در3 جلد تدوین گردیده است و از تألیفات مشهور اوست که جلد اول تاریخ انبیا و جلد دوم تاریخ حیات رسول اکرم (ص) و جلد سوم زندگانی ائمه اطهار و تاریخ خلفاست که در حقیقت این سه جلد ترجمه گزیده از جلد 5 و 6 و 7 بحارالانوار است.
2. عین الحیات، شرح وصیت پیغمبر (ص) به ابوذر غفاری است.
3. مشکات الانوار در فضیلت و آداب قرائت قرآن مجید است.
4. مشکات الانوار، مختصر عین الحیات است.
5. جلاء العیون در تاریخ چهارده معصوم (ع) است.
6. زاد المعاد در اعمال ماه ها و زیارات است که پیش از چاپ مفاتیح الجنان مرحوم حاج شیخ عباس قمی معروف ترین کتاب ادعیه و زیارات بوده است.
7. ربیع الاسابیع در اعمال روزها و شبهای هفته است مخصوصا شب و روز جمعه.
8. تحفة الزائر از کتب مشهور علامه مجلسی است. مجلسی کتاب بحارالانوار را در سال 1081 تألیف نموده و در ماه صفر 1085 فقط زیاراتی را که به طرق معتبر نقل شده در این کتاب آورده است.
9. اختیارات الایام صغیر یا اختیارات ایام، این کتاب دوبار تألیف شده یکی کوچک در سه فصل و یک خاتمه:
فصل اول: در اختیار ایام ماه
فصل دوم: در اختیار ایام هفته
فصل سوم: اموری که موجب رفع نحوست ایام و ساعات است.
10. اختیار الایام کبیر: در سعد و نحس روزهای هفته و ماه و ساعت و شناختن زوال و قبله و محرم نامه و نوروز نامه و... مؤلف روضات الجنات در انتساب این کتاب تردید دارد و می گوید بعضی آن را به ملا محمد باقر بن محمد تقی لاهیجی معاصر علامه مجلسی نسبت می دهد.
11. انشاء الاشتیاق در سیصد سطر که آن را علامه مجلسی پس از مراجعت از زیارت نجف اشرف به اصفهان در اشتیاق آن عتبه مبارکه نوشته است.
12. اوقات الظهر و العصر و نوافل آنها، نیز قریب به سیصد سطر در 1097 نوشته است.
13. رساله بدأ، بدا یعنی تغییر اراده ی خداوندی در مواردی خاص و به جهاتی مخصوص از مسائل کلامی اسلامی است.
14. تحدید درهم در فطره
15. تحدید صاع در فطره
16. تحدید کر
17. ترجمه توحید مفضل ظاهرا در سال 1094 نوشته شده است. توحید مفضل از کتب گرانقدر شیعه امامیه است که طی آن حضرت صادق (ع) فلسفه آفرینش را به طرز ساده ای برای شاگردش مفضل بن عمر حفصی شرح می دهد و باید آن را گوشه ای از فلسفه اصیل اسلامی نامید.
18. ترجمه زیارت جامعه کبیره که از زیارات مهم دینی و عقیدتی شیعی است.
19. ترجمه و شرح دعای جوشن کبیر، دعای جوشن کبیر گفتار امام زین العابدین (ع) است و مشتمل بر هزار و یک نام خدا می باشد نام دیگر آن ترجمه اسماء الحسنی است.
20. ترجمه حدیث جبر و اختیار یا جبر و تفویض، حدیث این است که امام صادق (ع) در پاسخ مسائل فرموده است کارهای خدا نه جبر مطلق و نه تفویض محض است بلکه چیزی میان این دو است.
21. ترجمه حدیث رجاء بن ابی ضحاک، این حدیث در کتاب عیون اخبار الرضا (ع) است.
22. ترجمه ی حدیث ستة اشیا، حدیث از حضرت صادق (ع) است: شش چیز است که مردم در آن دخالتی ندارند: معرفت – جهل – ذضا – غضب – خواب و بیداری. علامه مجلسی این حدیث را ترجمه و شرح کرده است.
23. ترجمه حدیث سعد بن عبدالله اشعری که این حدیث به تفصیل در جلد 13 بحار الانوار آمده است.
24. ترجمه دعای سمات که از ادعیه مشهور است.
25. ترجمه طب الرضا، که شرح مفصلی از حضرت رضا (ع) پیرامون بهداشت و مسائل پزشکی است که به درخواست مأمون خلیفه عباسی نوشته است.
26. ترجمة الصلاة یا آداب نماز خواندن.
27. ترجه حدیث عبدالله بن جندب که ایشان از اصحاب مشهور و موثق امام کاظم و امام رضا (ع) است.
28. ترجمه عهد نامه مالک اشتر که ایشان سردار معروف امیرالمؤمنین (ع) است.
29. ترجمه فرحة الغری، فرحة الغری؛ تألیف سید عبدالکریم بن طاووس است که آن را در تعیین محل قبر جد بزرگوارش امیرالمؤمنین (ع) نوشته است. فرحة الغری یعنی شادی نجف.
30. ترجمه و شرح قصیده ی تائیه دعبل خزاعی، دعبل بن خزاعی قصیده ی تائیه خود را که درباره ی مصائب اهل بیت عصمت و مظلومیت آنها مخصوصا فاجعه ی کربلا سروده بود در حضور حضرت رضا (ع) خواند و حضرت او را تحسین کرد و دو خلعت بخشید. علامه مجلسی این ترجمه و شرح را به خواهش شاه سلطان حسین صفوی نوشته است و قصیده ی دعبل 120 بیت است.
31. ترجمه ی قصه ی یوذاسف و بلوهر، داستان جالب و خواندنی یوذاسف و بلوهر را علامه مجلسی در جلد 17 بحار الانوار نقل کرده و در کتاب عین الحیات ترجمه آن را آورده است.
32. ترجمه حدیث قیامت، یا جنت و نار و بهشت و دوزخ.
33. ترجمه دعای مباهله
34. ترجمه حدیث مفضل، درباره رجعت
35. ترجمه نامه حضرت صادق (ع) به عبدالله نجاشی والی اهواز
36. ترجمه نامه حضرت صادق (ع) به مفضل بن عمر، به نام رساله اهلیلجه هم خوانده شده است.
37. جزیه و احکام آن
38. جواب مسائل حاج ملا محمود که در سال 1093 نوشته شده است
39. جوابات المولی خلیل بن غاری
40. حدود و تعذیرات که در سال 1102 نوشته است
41. حکمت شهادت حضرت سید الشهدا (ع)
42. حلیة المتقین در سال 1079 بعد از تألیف عین الحیات نوشته است و به عربی و اردو هم ترجمه شده. این کتاب در آداب زندگی فردی و اجتماعی اسلامی است.
43. رساله ی رضاع در احکام فقهی شیر دادن بچه است.
44. رساله در زکات و خمس و اعتکاف
45. رساله در آداب سهام و به نام سهم الارث هم موسوم است.
46. شرح احادیث غامضه که در سال 1090 نوشته است.
47. رساله شکیات به نام شکوک الصلاة هم نامیده شده است.
48. صراة النجاة، ترجمه و شرح حدیث اعرابی در جنگ جمل از معنی واحد از امیرالمؤمنین سؤال نمود و حضرت جواب داد. مؤلف روضات الجنات و مؤلف فیض القدسی گفته اند: شاید این رساله از ملا محمد باقر لاهیجی معاصر مجلسی باشد.
49. صراط النجاة در شرح گناهان کبیره و صغیره.
50. صفات ذات و صفات فعل خداوند.
51. صوم ماه شعبان.
52. صیغ العقود و النکاح به عقد نامه هم معروف است.
53. رساله ی طریقه ی حقه، اثبات حقانیت مذهب شیعه امامیه.
54. فقه المجلسی، مشتمل بر فتاوی علامه مجلسی در تمام ابواب فقه از طهارت تا دیات.
55. رساله کفارات، انواع کفاراتی که به شخص متخلف متعلق می گیرد.
56. کیفیت سلوک ولاة عدل با کافه عباد.
57. مال النواصب، درباره ی اموال ناصبی ها که علی (ع) را دشمن می دارند.
58. رساله متعه یا عقد موقت که صیغه هم خوانده می شود.
59. محاسبه شهور، در هفت مقصد.
60. محرم نامه در احکام نجوم.
61. مفاتیح الغیب، در فضیلت و اوقات استخاره.
62. مفتح الشهور در نجوم، و اینکه آیا باید ماه های شمسی را انتخاب نمود یا قمری و چگونگی اوئل ماه.
63. مقباس المصابیح در ادعیه وارده و تعقیبات نماز ها و اذکار سجده و ادعیه ساعات روز در ده فصل
64. مناجات نامه
65. مناسک حج، مختصر و مفصل
66. نجات یا اصول عقاید، در اصول دین که برای عامه مردم نوشته است.
67. آداب الحج
68. آداب الصلوة (آداب نماز شب)
69. اثباب الرجعه، یا رساله فی الرجعه که در سال 1072 تألیف شده است.
70. ادیان و امم (به فارسی و عربی)
71. آداب تجهیز الاموات، همان احکام الجنائز یا تجهیز الاموات
72. جوابات بعض فضلاء خراسان
73. جوابات بعض المتدینین من اهل کاشان.
74. توقیعات، نامه هایی که از ناحیه مقدسه امام زمان (ع) صادر شده و مجلسی آن را جمع آوری و ترجمه نموده است.
75. ثواب دعای جوشن کبیر
76. جوابات سید حامد بن محمد بدلاء مشهدی
77. رساله در نذر
78. رساله ی اعتقادات به فارسی غیر از اعتقادات معروف که عربی است.
79. رساله در نکاح، یعنی عقد ازدواج و نام دیگرش نکاحیه است.
80. وصف نمازهای پنجگانه حضرت رضا (ع) که در سال 1087 تألیف شده است.
81. اخبار وعد و وعید، شاید همان بهشت و دوزخ یا جنت و نار باشد.
82. وفات سلمان فارسی
83. کتابی در علم کلام به سال 1108 از تألیف آن فراغت یافته است
84. اصل العقاید، یا رساله ی نجات در اصول این که برای عامه مردم نوشته شده است.
85. وصیت مجلسی، راجع به اعتقادات حقه
86. هفتاد دعا در تعقیب نمازهای پنجگانه شبانه روزی و برای هر نماز 14 دعا و هر دعا از یکی از معصومین چهارده گانه (ع) است. از نماز ظهر شروع و به نماز صبح ختم می شود.

تألیفات عربی

87. بحارالانوار، مشهورترین تألیف و اثر پر بار و بلند آوازه ی علامه مجلسی که آن را در 25 جلد تدوین کرده است.
88. جلد اول از بحارالانوار: کتاب عقل و جهل
89. جلد دوم از بحارالانوار: کتاب توحید
90. جلد سوم از بحارالانوار: کتاب عدل و مشیت و اراده خدا و قضا و قدر الهی
91. جلد چهارم از بحارالانوار: کتاب احتجاجات و مناظرات ائمه
92. جلد پنجم از بحارالانوار: احوال پیغمبران و سرگذشت آنها
93. جلد ششم از بحارالانوار: احوال پیغمبر اکرم (ص)
94. جلد هفتم از بحارالانوار: در مشترکات احوال ائمه (ع)
95. جلد هشتم از بحارالانوار: فتن و محن
96. جلد نهم از بحارالانوار: زندگانی امیرالمؤمنین علی (ع)
97. جلد دهم از بحارالانوار: زندگانی حضرت فاطمه زهرا (س) و امام حسن و امام حسین (ع)
98. جلد یازدهم از بحارالانوار: زندگانی ائمه چهارگانه بعد از امام حسین (ع)
99. جلد دوازدهم از بحارالانوار: شرح حال چهار امام قبل از حجت منتظر (ع)
100. جلد سیزدهم از بحارالانوار: احوال حجت منتظر (عج)
101. جلد چهاردهم از بحارالانوار: آسمان و جهان و پیدایش آنها
102. جلد پانزدهم از بحارالانوار: ایمان و کفر
103. جلد شانزدهم از بحارالانوار: آداب معاشرت و حقوق پدر و مادر و ارحام
104. جلد هفدهم از بحارالانوار: مواعظ و حکم، با آیات و احادیث توسط پیغمبر (ص) و یک یک ائمه طاهرین (ع) و در آخر آن داستان یوذاسف و بلوهر آمده است.
105. جلد هجدهم از بحارالانوار: احکام فقهی
106. جلد نوزدهم از بحارالانوار: فضائل قرآن
107. جلد بیستم از بحارالانوار: احکام فقهی
108. جلد بیست و یکم از بحارالانوار: احکام فقهی
109. جلد بیست و دوم از بحارالانوار: زیارتهایی که از ائمه معصومین (ع) نقل شده است.
110. جلد بیست و سوم از بحارالانوار: احکام فقهی
111. جلد بیست و چهارم: از بحارالانوار احکام فقهی
112. جلد بیست و پنجم از بحارالانوار: اجازات
113. کتاب مرآت العقول فی شرح اخبار آل الرسول (ع) (12 جلد)، شرح اصول و فروع و روضه کافی.
114. اجوبة المسائل، نام دیگر آن جوابات المسائل المتفرقه است.
115. الاذانیه، رساله ای در اذان است.
116. الاربعین، در اصول و فروع دین است.
117. الاربعین، در امامت معروف به سرور المؤمنین است.
118. تفضیل امیرالمؤمنین (ع) بر تمام مردم غیر از رسول خدا (ص)
119. اثبات الجن
120. ادیان و امم (به فارسی و عربی)
121. جوابات المسائل المتفرقه شاید همان اجوبة المسائل باشد.
122. جوابات المسائل الهندیه یا الاسئلة الهندیه که برادرش ملا عبدالله مجلسی از هند پیرامون نه مسئله فقهی از برادر کوچکتر خود علامه مجلسی فرموده که علامه کلام آنها را جواب داده است.
123. حاشیه بر حواشی اصول کافی
124. حاشیه بر کتاب امل الآمال شیخ حر عاملی
125. حاشیه بر قواعد الاحکام علامه حلی در فقه استدلالی
126. حاشیه بر کتاب مستطاب کافی ثقة الاسلام کلینی
127. حساب اهله مشتمل بر شش مقصد.
128. حواشی بر کتب اربعه: کافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب و استبصار
129. الوجیزه، رساله ای در علم رجال و از تألیفات شهور علامه مجلسی است.
130. روح الارواح که در حیات القلوب از آن نام برد.
131. رساله سهو و شک در نماز
132. شرح دعای سمات
133. شرح دعای صباح
134. شرح روضه کافی
135. شکوک الصلوة
136. صلوة الجمعة، اثبات وجوب عینی نماز جمعه در زمان غیبت
137. رساله ی عقد محرمیت، در این رساله علامه مجلسی قائل به فساد چنین عقدی است
138. الفوائد الطریقه، شرح صحیفه سجادیه است
139. طریق النجاة که در سال 1091 تألیف شد.
140. فهرست بحارالانوار که در سال 1070 نوشته شده.
141. قواعد الاسلام
142. قصص الانبیاء و المرسلین
143. مسائل ایادی سبا، مشتمل بر 286 مسئله فقهی است
144. معرفت اوزان و مقادیر
145. معرفة اوقات الفرائض الخمس
146. ملاذ الاخیار، تهذیب شیخ طوسی در سه جلد است که آن را از بهترین شروح تهذیب دانسته اند و تا آخر کتاب نکاح است.
147. ملحقات صحیفه سجادیه
148. نهج السالکین در اصول دین
149. وصیت نامه که توسط مرحوم سید محمد مشکاة بیرجندی ترجمه شده
150. طریق استعلام نصف اللیل
151. طریق روایت صحیفه کامله سجادیه
152. طریق الجنة
153. رساله اعتقادات، معروف به اعتقادات مجلسی است.
154. الاوزان والمقادیر، یا میزان المقادیر، آن را از روضة المتقین انتخاب نموده است در سال 1062 از تألیف فراغت یافته است.
155. الاوزان و المقادیر، در سال 1102 خاتمه یافته است.
156. تفسیر آیه السابقون السابقون
157. تفسیر آیة الکرسی
158. تفسیر آیه «فان کنت فی شک مما انزلنا الیک فاسئل الذین یقروؤن الکتاب من قبلک؛ اگر از آنچه به سوى تو نازل كرده ‏ايم در ترديدى از كسانى كه پيش از تو كتاب [آسمانى] مى ‏خواندند بپرس قطعا حق از جانب پروردگارت به سوى تو آمده است پس زنهار از ترديدكنندگان مباش.» (یونس/ 94)
159. تفسیر آیه نور: الله نور السماوات و الارض...

منـابـع

کلیــد واژه هــا