فصول المختاره و دیگر کتب شیخ مفید

الفصول المختاره

الفصول المختاره کتابی است پر مطلب و مفید، به ویژه از این نظر که در آن، مناظره های بسیاری آورده شده است. و دیدن این مناظره ها، قدرت استدلال و شیوه ی «بحث مفید» را به نگهبانان حقایق اعتقادی، بخصوص طلاب جوان، می آموزد.
شیخ مفید خود در این کتاب (ص 287)، درباره ی اهمیت بحث و گفتگوی دینی و تبادل نظر و تبادل معلومات در مسائل اعتقادی، حدیثی از امام جعفر صادق (ع) نقل می کند. حدیث از طریق یونس بن عبدالرحمان است، از یکی از اصحاب امام صادق، از خیثمه. راوی می گوید:
عازم مدینه بودم، برای خداحافظی نزد امام صادق رفتم: امام فرمود:
«أبلغ موالینا السلام وأوصهم بتقوى الله والعمل الصالح وأن یعود صحیحهم مریضهم ولیعد غنیهم على فقیرهم وأن یشهد حیهم جنازة میتهم وأن یتلاقوا فی بیوتهم وأن یتفاوضوا علم الدین فإن فی ذلک حیاة لأمرنا رحمالله عبدا أحیى أمرنا. وأعلمهم - یا خیثمة - أنا لا نغنی عنهم منالله شیئا، إلا بالعمل الصالح، فإن ولایتنا لا تنالإلا بالورع، وإن أشد الناس عذابا یوم القیامة من وصف عدلا ثم خالفه إلى غیره؛
با یاران پیرو ما سلام برسان، و آنان را به تقوی سفارش کن و به عمل صالح و کارهای خوب. بگو: تندرستان به عیادت بیماران بروند. توانگران به ناتوانان برسند. در تشییع جنازه حاضر شوند، برای دیدار به خانه های یکدیگر بروند و اطلاعات دینی و اعتقادی و مکتبی را با هم در میان گذارند، و درباره ی آنها بحث و گفتگو کنند. زیرا که این کار (گفتگو و تبادل نظر و القاء معلومات دینی و تشریح مبانی مکتبی) سبب زنده ماندن امر ماست.
خدا بیامرزد کسی را که امر ما را زنده بدارد.
ای خیثمه! بگو به شیعه که در پیشگاه خداوند، جز عمل صالح و کار خوب هیچ چیز به کار نمی آید. و داخل شدن در جرگه ی ولایت ما جز با پارسایی امکان پذیر نیست و در روز قیامت سخت ترین عذاب به کسی خواهد رسید که در دنیا درباره ی عدالت و حق داد سخن داده باشد. لیکن خود در عمل راه دیگری پیموده باشد.»
در همین صفحه حدیث مهم و آموزنده ی دیگری نیز می آورد که مفید است. این حدیث نیز از امام صادق (ع) است از یونس بن عبدالرحمان از کثیر ابن علقمه. راوی می گوید: به امام صادق عرض کردم به من سفارشی فرمایید! امام فرمود:
«بتقوى الله و الورع و العبادة - و طول السجود و أداء الأمانة- و صدق الحدیث و حسن الجوار- فبهذا جاءنا محمد ص صلوا عشائرکم و عودوا مرضاکم- و احضروا جنائزکم- و کونوا لنا زینا و لا تکونوا علینا شینا- حببونا إلى الناس و لا تبغضونا إلیهم- جروا إلینا کل مودة؛ تو را به تقوی سفارش می کنم و به پارسایی و خداپرستی و سجده های دراز و طولانی و امانتداری و راستگویی و خوشرفتاری با همسایه. این را پیامبر (ص) فرموده است. همچنین، از بستگان خود خبر بگیرید. بیماران را عیادت کنید. در تشییع جنازه حاضر شوید. برای ما که امام شماییم مایه ی افتخار باشید. نه مایه ی ننگ. کاری کنید که مردم ما را دوست بدارند. کاری نکنید که مردم دشمنی ما را به دل گیرند و سعی کند تا هر کس را دوستدار و علاقه مند به ما سازید.»
و البته فلسفه این توصیه ی امام صادق معلوم است، زیرا که اگر مردمان مختلف متوجه ائمه ی طاهرین (ع) شوند، و اگر محبت آنان در دل توده ها (از راه شناساندن آنان و تعلیمات انسانی و والای آنان با گفتار و کردار)، وارد گردد، به یقین همه از آنان پیروی خواهند کرد و راه خدا را خواهند سپرد، و به رستگاری خواهند رسید.
پس این سفارش نیز نتیجه اش عاید خود مردمان است و خود انسانها نه ائمه ی طاهرین که از همه ی این چیزها بی نیازند، بی نیازی الاهی.
باری، در حدیث اول دیدیم که امام صادق (ع) به مسئله ی مبادله ی اطلاعات اعتقادی و مکتبی اهمیت می دهد و اذهان را متوجه آن می سازد، زیرا که از طریق بحث و گفتگو کم اطلاعان از پر اطلاعان سود می برند.
از این راه آگاهی و پختگی و یقین آنان افزون می گردد، و شبهه ای اگر هست رفع می شود و زمینه ی پایداری و تعهد بیشتر و پربار تر می گردد.
و بدینگونه می نگریم کتاب «الفصول المختاة من العیون و المحاسن» است، کتابی است بسیار سودمند و چنانکه از نام یاد شده معلوم می شود این کتاب گزیده است. آری گزیده ای است از دو کتاب شیخ مفید: «المجالس المحفوظة فی فنون الکلام» و «العیون و المحاسن».
و این گزینش، به دست توانای شاگرد گرامی مفید، یعنی عالم بزرگ، سید مرتضی علم الهدی انجام یافته است. این کتاب، چندین بار به چاپ رسیده است.

المسائل الجارودیه

المسائل الجارودیه درباره ی مسائل مربوط به رهبری و امامت، و اینکه خلافت رسول و امامت در فرزندان امام حسین (ع) ادامه یافته است. در مجموعه ی «عدة الرسائل» به چاپ رسیده است.
المسائل الصاغانیة: این رساله شامل 10 مسئله است، از مسائل فقهی و اسلامی، که در مورد آنها به شیعه اتهاماتی سخیف وارد کرده اند. شیخ مفید در این رساله این مسایل را تحلیل کرده و به اتهامات پاسخ داده است.
ظاهرا این مسائل از چغانیان برای شیخ مفید ارسال شده است. چغانیان از ولایتهای قدیم است در شمال ریزابه ی آمودریا.

النکت الاعتقادیة

النکت الاعتقادیة این رساله درباره ی اصول دین است. چاپ دوم آن، در بغداد انجام شده است، به سال 1343 هـ ق با تعلیقات علامه سید هبة الدین شهرستانی. مرحوم حاج شیخ غلامحسین تبریزی (از عالمان مقیم مشهد که در جامع گوهرشاد اقامه ی جماعت می کرد، و نماز جمعه را نیز از سالها پیش به پا داشت.) این کتاب را به فارسی ترجمه کرده و حواشی سودمندی بر آن افزوده است.
امالی یا الامالی نام کتابهای چندی است از عالمان اسلام، مانند امالی صدوق، امالی سید مرتضی، امالی شیخ طوسی، امالی ابوعلی قالی. امالی، جمع املاء است. امالی به کتابی گفته می شود که مطالب آن به صورت گفتارهای مختلف و مجالس مرتب شده باشد، و در چندین جلسه (مجلس) ادا گشته باشد. و بیشتر چنین بوده است که طالب علمان یا گروهی از آنان آن مطالب را یادداشت می کرده اند.
امالی شیخ مفید شامل 42 مجلس است. و چنانکه در صفحه ی عنوان، از چاپ نجف آمده است، «شامل 200 مطلب نفیس است» مطالب امالی، مطالبی است اعتقادی، اخلاقی، تربیتی، قرآنی، حدیثی، تاریخی، و... این کتاب، «مجالس مفید» نیز خوانده می شود.
اوائل المقالات: نام کامل این کتاب چنین است:
«اوائل المقالات، فی المذاهب و المختارات». این کتاب، چنانکه از نام آن پیداست، درباره ی عقاید و آراء متکلمان و علمای مذاهب است، در مورد مسائل گوناگونی که در قلمرو و تحقیقات دینی و اعتقادی قرار دارد.
شیخ مفید در ضمن طرح این مسائل نظر خویش را بیان می کند و نظر دیگر علمای مذاهب را چه مذاهب مشهور و چه غیر مشهور، و چه نظریه ای که اهل مذهبی آن را پذیرفته اند، یا نظریه ی خاصی که یکی از متکلمان آن را اظهار داشته اند. تسلط عجیب شیخ مفید، بر آراء و افکار متکلمان و علمای مذاهب در این کتاب به صورتی اعجاب آور، پدیدار است.
این کتاب با مقدمه ی عالم فاضل شیخ فضل الله زنجانی مشهور به شیخ الاسلام زنجانی به چاپ رسیده است.
با تعلیقات و اهتمام واعظ چرندابی، تبریز/ 1371.

ایمان ابیطالب

ایمان ابیطالب: موضوع رساله اثبات مطلبی است که از روز روشنتر است، ولی علمای ما به ناچار به این بحث پرداخته اند، به دلیل یاوه پراکنیهای مأموران سیاسی دربارهای خلافت اموی و عباسی. البته، برخی از آنان به ظاهر در رده ی مؤلفان و متکلمان بوده اند.
رسالة فی تحقیق لفظ «المولی»: چنانکه از نام رساله پیداست، بحث و تحقیقی است ادبی، لغوی، کلامی، پیرامون لفظ «مولی» که در حدیث متواتر و معروف و مشهور «غدیر» آمده است.
معنای «مولی» در «حدیث غدیر» نیز بر کسی پوشیده نیست، نهایت عالمان ما مانند موضوع ایمان حضرت ابوطالب اینجا نیز به پاسخگویی متکلمان مأمور یا معاند یا بیکار یا یاوه سرا ملزم گشتند. این رساله در مجموعه ی «عدة رسائل» به چاپ رسیده است.
شرح عقائد الصدوق: این کتاب (چنانکه از نام آن پیداست) شرحی است بر رساله ی اعتقادی استاد شیخ مفید، شیخ ابوجعفر صدوق، البته شرحی انتقادی. این کتاب به نام «تصحیح الاعتقاد» نیز خوانده شده است. و از این نام جنبه ی انتقادی آن معلوم می گردد.
واقع این است که آشنای با معارف راستین قرآنی، به هنگام مطالعه ی دقیق این کتاب، ممکن است گاه جانب ناقد را بگیرد، و گاه جانب متن را.
این کتاب نیز، با مقدمه و تعلیمات علامه سید هبة الدین شهرستانی همراه «اوائل المقالات» به چاپ رسیده است به اهتمام و با تعلیقات واعظ چرندابی. تبریز، چاپ دوم/1371.

منـابـع

کلیــد واژه هــا