کتاب احکام بسمله و ما یتعلق بها من الاحکام و المعانی و اختلاف العلماء

کتاب «احکام بسمله و...» اثر نویسنده شهیر فخر رازی، کتابی است عربی در خصوص احکام فقهی با موضوع بسمه ا... الرحمن الرحیم که در پی پاسخگویی به دو سوال می باشد: سوال اول: اینکه آیا بسمله ای که در سوره فاتحه آمده آیه محسوب می شود یا برای تبرک است؟ و سوال دوم: اینکه آیا در نماز بر فرد مسلمان واجب است که بسمله را بلند ادا کند یا خیر؟ نویسنده در پی آن است که در خصوص این دو سوال دلایل و نظرات مذاهب مختلف را بیاورد و سپس به بررسی آراء و نظراتی که با نظر او مخالفند می پردازد و برای رد نظریه آنها دلایلی می آورد.

معرفی اجمالی نویسنده:
امام فخرالدین ابو عبدالله محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در 25 رمضان سال 543 یا 544 در شهرری زاده شد. محمد بن عمر فخر رازی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی فلسفه، کلام، ریاضیات و فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شده است. ایشان ابتدا نزد پدرشان که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی علم کلام و حکمت آموخته و ضیاءالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فراگرفت. برای آموختن فلسفه بوعلی و فارابی به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به ماوراءالنهر سفر کرد.
ایشان در فروع دین شافعی مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب اشعری بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و مناظره بود. ایشان شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر، علی رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراءالنهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی امام فخر در سالهای پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال 601 ق در هرات بود.
امام فخر دارای سه پسر و دو دختر بوده است. پسران او: محمد - ضیاءالدین – شمس الدین. امام فخر در سالهای پایانی زندگی در هرات سکونت گزید. در اوایل سال 606 ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در 62 سالگی در هرات درگذشت. متن وصیت نامه امام فخر در کتابهایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود 8 ماه پیش از مرگش یعنی در 21 محرم 606 هـ.ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی بکر بن علی اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی پیرامون نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است.

ساختاربندی کتاب:
این کتاب شامل عناوین زیر می باشد:
- مقدمه
- فضیلت آغاز کلام بذکرالله
- تحقیق در اختلاف علماء در بسمله
- جمع مصاحف (نوشته ها) بر کتابت بسمله
- آمدن جبرئیل با بسمله
– امر به قرائت بسمله
- بسمله چه زمانی نازل شد
- حکم بسمله نزد اهل مدینه
– احادیثی که به بلند گفتن (جهر) بسمله تصریح کرده اند
- اعتراض بر روایات جهر بسمله
- تعداد مکث هایی که پیامبر هنگام قرائت نماز داشتند
- اختلاف بین گذشتگان
– اقوال علماء در حدیث انس
- علت حدیث انس در مخالفت با جهر بسمله
– بازگشت دار قطنی از نظریه جهر به بسمله
– آیا جهر به بسمله بدعت است؟
- اولین کسی که در مدینه بسمله را بلند ادا نکرد
- رد ابن زبیر بر کسی که بسمله را بلند ادا نمی کند.

Sources

Keywords