کتاب فضائل الاشهر الثلاثه

یکی دیگر از آثار گرانبهای محدث جلیل القدر شیخ صدوق می باشد که به زبان عربی نگاشته شده است. شیخ صدوق در بین دانشمندان از نظر وسعت معلومات و کثرت کتب و مصنفات فردی کم نظیر بوده است و اگر به عبارتی که در ستایش وی از زبان دانشمندان دوره های بعد صادر شده، توجه کنیم درمی یابیم رئیس المحدثین بیش از هر تعبیر دیگر در مورد وی به کار رفته است. شیخ طوسی پس از آنکه از وی به عنوان حافظ حدیث، رجالی بصیر و ناقد بزرگ اخبار یاد می کند اضافه می نماید که در بین اساتید قم همانند وی از نظر قدرت حفظ و کثرت دانش دیده نشده است.
کتاب «فضائل الاشهر الثلاثه» از دیگر آثار حدیثی شیخ می باشد که از حافظه واسعه ایشان تراوش نموده است و دربر دارنده روایتی است که در فضیلت ماههای سه گانه رجب، شعبان و رمضان نوشته شده است.
چنانچه صاحب الذریعه می گوید هرکدام از فصلهای این کتاب خود کتاب مستقلی است که به دلیل شباهت ابواب هر سه در یک مجلد گرد آورده شده و نام «فضائل الاشهر الثلاثه...» را گرفته است.

معرفی اجمالی نویسنده
ابوجعفر محمدبن علی مشهور به "شیخ صدوق" از بنیانگذاران فقه شیعه و عالم و محدث بزرگ که در قرن چهارم هـ ق، در شهر قم به دنیا آمد. پدر بزرگوارش "علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی" از برجسته ترین علما و فقهاء آن زمان بود. شیخ صدوق دوران کودکی و نوجوانی و جوانی را در دامان علم و فضیلت و زهد و تقوای پدر خود گذراند و از محضر پدرش، کسب علم و دانش کرد و به علت هوش و استعداد فوق العاده اش، قبل از 20 سالگی توانست هزاران حدیث و روایت با سلسله سند آنها را به حافظه خودش بسپارد و به مضامین آنها عمل کند. شیخ صدوق تا سن 23 سالگی در زمان غیبت صغری امام زمان (ع) زندگی کرد و دوران نیابت 2 نفر از نواب اربعه را درک کرد. از طرفی دوران زندگیش با حکومت چند تن از خلفای عباسی یعنی از زمان مقتدر عباسی آمیخته بود. سال 355 هـ ق به بغداد رفت، بزرگان و علما از او استماع حدیث داشتند. طبق فرموده شیخ حر عاملی و بعضی دیگر از اهل فن، نظیر او در کثرت علم و حفظ و ضبط آثار و اخبار اسلامی، دیده نشده است.
تألیفات او تا حدود 300 کتاب و مرجع استنباط احکام و استفاده فقهای بزرگوار و خدمات دینی برجسته او، در احیای آثار ائمه اطهار جای هیچ شک و شبهه ای نیست. شیخ صدوق در بین دانشمندان از نظر وسعت معلومات و کثرت کتب و مصنفات فردی کم نظیر بوده است. بنا به قرائن تاریخی اکثر کتب شیخ صدوق تا قرون پنجم و ششم هجری موجود بوده و در دسترس علماء قرار داشته است. لکن در دوران ما جز تعدادی محدود، کتابی از این کتب باقی نمانده است.
مسأله دیگر در آثار شیخ صدوق ابتکار جالب او در تبویب روایات و موضوع بندی آن است. به طوری که به جز چند کتاب وی که به صورت کتاب جامع حدیث، (مانند من لایحضره الفقیه) تدوین شده است، بقیه آثار او معمولا با نام موضوعی مزین شده و بیانگر احادیثی است که در آن رشته موجود بوده است. همانند معانی الاخبار، علل الشرایع، خصال، توحید و....

خصائص تألیفات شیخ صدوق
یکی از خصائص تألیفات شیخ صدوق عربی بودن آنها می باشد. یک علت آن ضعف زبان آن روز بوده است که چندان قدرت و فصاحتی نداشت تا جوابگوی تعبیرات علمی باشد؛ چنانچه پس از هزار سال هم هنوز نمی توان بعضی از اصطلاحات فقهی و فلسفی را به زبان فارسی منتقل نمود و چاره ای جز بیان به لغت عربی نیست مخصوصا آنکه کتب صدوق بیشتر متن روایات بوده و گفته و نظر شخصی کمتر دارد و برای امانت همان بهتر بوده به عربی نگاشته شود منتهی عربی ساده و شیوایی که همه از آن بهره مند می گردند و از پرداختن سجع و قافیه در آن پرهیز شده است.
از دیگر خصائص تألیفات شیخ آن است که در اصول عقاید و معارف پیرامون اصطلاحات عرفانی و فلسفی و کلامی و استدلالات منطقی نگشته و روش ساده و بی پیرایه شریعت و پیغمبر اکرم (ص) و جانشینان (ع) او را که به زبان ساده و برهانها همگانی فهم و استدلالات عقلی آفاق و انفسی بوده به کار بسته است و همانطور که پیشوایان دین در عین آنکه می توانستند مطالب خود را در قالب اینگونه استدلالات و اصطلاحات ریخته و بیان کنند و نکردند شیخ هم مسلما از چنین قلمی بهره مند نبوده و عالما و عامدا استدلالات قرآنیه و اخبار ائمه معصومین را کافی دانسته و به کار می بسته است چون برای ادای این گونه تعبیرات برای همگان زبان و قلمی بهتر از آن نمی توان یافت.
این دانشمند بزرگ در اواخر عمر در شهرری اقامت داشت و در سال 381 هـ ق، در حدود سن 70 سالگی در همان شهرری، وفات کرد و مزارش در ابن بابویه در نزدیکی مرقد حضرت شاهزاده عبدالعظیم می باشد.

ساختاربندی کتاب:
1- فضائل شهر رجب: شامل 18 حدیث در 23 صفحه می باشد که از جمله موضوعات آنها:
- تسمیه شهر رجب بالاصم و الاصب
- حدیث ام داود و عملها
- ثواب احیاء لیله من لیالی رجب والصدقه فیه
2- فضائل شهر شعبان: دربر دارنده 50 حدیث در 27 صفحه می باشد که از جمله موضوعات احادیث:
- الغفران فی شهر شعبان
- شعبان شهر رسول الله
- ثواب صیام آخر یوم من شعبان
3- فضائل شهر رمضان: شامل 158 حدیث در 74 صفحه که از جمله احادیث آنها:
- خطب رسول الله فی آخر جمعه من شعبان
- استهلال شهر رمضان و الدعاء عنده
- فضل الصائم اذا رای المفطرین
- الصوم جنه من النار

Sources

Keywords