کتاب اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین

کتاب «اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین» یکی دیگر از کتابهای امام فخرالدین رازی می باشد که به زبان عربی تألیف شده است. در پاورقی این کتاب توضیحاتی جامع و کامل راجع به مباحث موجود در کتاب آمده که توسط "طه عبدالرئوف سعد – مصطفی الهواری" نوشته شده است و این قسمت به نام "المرشد الامین الی اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین" نام گرفته است. از آنجا که فخر رازی در بیان مطالب بسیار مختصر و موجز سخن گفته، این دو نویسنده سعی کرده اند تا توضیح بیشتری درباره مطالب و اعتقادات فرق بیاورند. فخر رازی درباره اعتقادات فرق تنها به عقیده کلی حاکم بر فرقه ها اشاره کرده است اما در قسمت المرشدالامین... درباره جزئیات عقیده آنها نیز سخن آمده است.

معرفی اجمالی نویسنده
امام فخرالدین ابو عبدالله محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در 25 رمضان سال 543 یا 544 در شهرری زاده شد. محمد بن عمر فخر رازی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی فلسفه، کلام، ریاضیات و فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شده است. ایشان ابتدا نزد پدرشان که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی علم کلام و حکمت آموخته و ضیاءالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فراگرفت. برای آموختن فلسفه بوعلی و فارابی به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به ماوراءالنهر سفر کرد.
ایشان در فروع دین شافعی مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب اشعری بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و مناظره بود. ایشان شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر، علی رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراءالنهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی امام فخر در سالهای پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال 601 ق در هرات بود.
امام فخر دارای سه پسر و دو دختر بوده است. پسران او: محمد - ضیاءالدین – شمس الدین. امام فخر در سالهای پایانی زندگی در هرات سکونت گزید. در اوایل سال 606 ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در 62 سالگی در هرات درگذشت. متن وصیت نامه امام فخر در کتابهایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود 8 ماه پیش از مرگش یعنی در 21 محرم 606 هـ.ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی بکر بن علی اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی پیرامون نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است.

ساختاربندی کتاب:
کتاب حاضر شامل 10 باب به شرح ذیل می باشد:
- زندگی نامه امام فخررازی
- پیدایش فرق
1. باب اول: شرح فرقه های معتزله
- فصل اول: اشتراکات سایر فرقه های معتزله
- فصل دوم: علت نامگذاری معتزله به این نام
- فصل سوم: فرقه های معتزله، رد اندیشه معتزله
2. باب دوم: شرح فرقه خوارج، رد اندیشه خوارج، مقدمات فرقه رافضیه و زیدیه، زندگی نامه زیدبن علی
3. باب سوم: رافضی ها، کیسانیه
4. باب چهارم: مشبهه (اهل تشبیه)، رد اندیشه اهل تشبیه
5. باب پنجم: فرق کرامیه
6. باب ششم: فرق جبریه
7. باب هفتم: فرق مرجئیه، پیدایش مذهب صوفیه
8. باب هشتم: احوال صوفیه، ذکر بعضی فرق اسلامی
9. باب نهم: کسانی که تظاهر به اسلام می کردند ولی مسلمان نبودند.
10. باب دهم: فرقه هایی که حقیقتا و اسما از دایره اسلام خارج بودند.
- فصل اول: شرح فرق یهود
- فصل دوم: شرح احوال نصرانی ها
- فصل سوم: فرق مجوس
- فصل چهارم: الثنویه (دوخدایی ها)
- فصل پنجم: الصبائیه
- فصل ششم: احوال فلاسفه

Sources

Keywords