کتاب ترجمه رساله اقسام نفوس

از جمله کتب و رسائل گرانمایه و ارزشمندی که شیخ الرئیس ابوعلی سینا در باب نفس تألیف نموده رسالۀ حاضر است که شیخ ظاهرا آن را به فرمان علاء الدوله دیلمی از روی کتاب «المعاد» به فارسی ترجمه کرده است. نام این رساله در نسخه های خطی و عکسی با عباراتی چون: «رساله فی ماهیة النفس و سعادتها و شقاوتها فی النشاة الاخری»، «در نفوس»، «رساله در معرفت و فلسفه مزایای نفس»، «رساله الفصول» و یا «النفس الناطقه الانسانیه» آمده است. و در نسخه ای که اساس متن و تصحیح دکتر عمید قرار گرفته «ماهیت نفس» ذکر شده است.
گویا هدف و منظور واقعی ابن سینا در نگارش آثار و تالیفات متعدد راجع به نفس همان اثبات وجود نفس و بقاء آن و رد دلایل و عقاید طرفداران افراطی فلسفه مادی بوده است و شاید علت اصلی این توجه این باشد که در عصر شیخ یا کمی پیش از آن، عده ای از دانشمندان اسلامی از قبیل اشعری و باقلانی که از طرفداران جوهر فرد بودند منکر وجود نفس یا روح شده و به حدی راه مبالغه و افراط را پیمودند که فیلسوف اسلامی به ناچار از لحاظ معتقدات دینی و افکار فلسفی کوشید تا با دلایل و براهین متقن و محکم از راه تلفیق قواعد و اصول دینی با زبانی فلسفی، حقیقت وجود روح را ثابت کند.
این رساله که به رساله شانزده فصل و رساله نفس و رساله ماهیت نفس مشهور است، ترجمه ای است از کتاب المعاد شیخ که در غالب نسخ موجود، متن فارسی آن نیز به این سینا نسبت داده شده است، رساله ای است در بیان سعادت و شقاوت نفس در نشأة آخرت که به فرمان علاءالدوله از عربی به فارسی ترجمه نموده، اما بعضی این ترجمه را از ابوعلی سینا نمی دانند چرا که آن را ترجمه ای نارسا خواندند. این کتاب در سال 1315 به طبع رسیده است.
در این رساله ابوعلی سینا از اقسام نفوس می گوید که چهار تاست: ملکی – حیوانی – نباتی – طبیعی.

معرفی اجمالی نویسنده:
ابوعلی حسین، فرزند عبدالله بن سینا و معروف به ابن سینا، لقبش شرف الملک و شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، شاعر، ریاضی دان و منجم ایرانی و مشهورترین دانشمند اسلامی و از بزرگترین دانشمندانی که تا کنون در عالم بوده اند. او در سال 370 هـ ق، در شهری از توابع بخارا متولد شد. در بخارا که آن زمان، پایتخت سامانیان بود، منطق، طب و ریاضیات را یاد گرفت. به دلیل استعداد زیاد و هوش سرشارش، توانست خیلی زود در موضوع های مختلف، شهرت علمی پیدا کند. در سن 17 سالگی، نوح ابن منصور سامانی را معالجه کرد و این امر باعث شد که مشهور شود و از همین رو به کتابخانه سلطنتی راه پیدا کرد. خودش می گوید: «کتابهائی که من در آنجا دیدم، کسی حتی نام آنها را نشنیده بود، آنها را خواندم و از آن بهره مند شدم و وقتی 18 ساله شدم از همه آن علوم، فارغ شدم.»
ابن سینا گرچه فیلسوفی بزرگ بود ولی از طرفی پزشکی پرمشغله و نفوذ کامل سیاسی داشت و به عنوان یک وزیر، به شاهزادگان حامی خود، خدمت می کرد. سال 403 هـ ق، کتاب قانون در طب خود را نوشت. در دوران زندگیش که بیشتر با حکومت غزنویان روبرو بود، در شهرهای مختلفی مسافرت و خدمات گوناگونی ارائه داد تا اینکه بعد از مرگ شمس الدوله دیلمی جانشین او "سماء الدوله" چند ماه او را به زندان انداخت ولی ابوعلی سینا بعد از آزادی از زندان، به اصفهان رفت و آنجا بسیار مورد احترام بود و همانجا به تدریس و تألیف پرداخت و در واقع، چهارده سال آخر زندگی پربار خود را در اصفهان گذراند و سرانجام در سفری که با "علاء الدوله" به همدان رفت در سال 428 هـ ق، در سن 58 سالگی، دار فانی را وداع کرد.

ساختاربندی کتاب:
این رساله 16 شامل فصل به شرح زیر است:
1. در بیان حد نفس
2. در بیان قوتهای نفس
3. در سبب اختلاف احوال قوت ادراک نفس مردم
4. در بیان آن قوت که صورت چیزی دریابد که آن دریافت او را جز به آلت نتواند بود.
5. در ذکر قوتی که صورت کلی در یابد.
6. در بیان استعانت نفس به بدن و شرح آن وقتی که او را اجابت نباشد به استعانت و...
7. در درست کردن ثبات نفس مردم به ذات خویش و مستغنی شدن او از بدن و...
8. در تصحیح حدوث نفس با حدوث بدن
9. در ذکر برهان بر بقاء نفس و نامردن نفس بمردن بدن
10. در بیان امتناع انتقال نفس از بدنی به دیگری
11. در ذکر آنکه قوتهاء نفسانی جمله آلت یک مبدأ است
12. در بیان عقل نظری و کیفیت بیرون آمدن او از قوت به فعل
13. در بیان نبوت و احوال خواب
14. در غایت رتبتی که در حق نفس مردم ممکن باشد از شرف درین عالم
15. در دلالت برحالت نفس چون از بدن مفارقت کند، و اصناف سعادت و شقاوت او
16. در ختم این فصول

Sources

Keywords