کتاب القصیده المزدوجه و منطق المشرقین

یکی از آثار گرانمایه استاد بزرگ منطق، شیخ الرئیس ابوعلی سینا می باشد که به زبان عربی تألیف یافته است. منطق المشرقین از جمله آثاری است که شیخ در اواخر سالهای عمر خویش نگاشته است و به همین دلیل از متانت و پختگی بیشتری برخوردار است. القصیده المزدوجه (الارجوزه) نیز جمله اشعاری است که ابن سینا در جواب به سؤال ابی الحسن سهل بن محمد السهلی (در گرگانج) به سرودن آن مبادرت ورزیده و برادرش علی را به حفظ آن سفارش نموده است.
منطق المشرقین: این کتاب دربردارنده مفاهیم منطقی مشائیان می باشد که ابن سینا به طور کامل در آن به توضیح مباحث می پردازد.
القصیده المزدوجه: این قصیده در بردارنده 296 بیت شعر می باشد که در آن ابن سینا مفاهیم مختلف علم منطق را به صورت شعر سروده است. از جمله:
- ابیاتی در الفاظ مفرده:
اللفظ اما مفرد فی المبنی *** لیس لجزء منه جزو المعنی
- ابیاتی در الفاظ خمسه:
ان من الذاتی ما معناه *** یکون حقا فی جواب ما هو
- ابیاتی در مقولات ده گانه:
وکل نعت فهو اما جوهر *** قوامه بنفسه مقرر
- ابیاتی در قضایا:
والقول اما قابل لصدق *** والکذب- کالانسان هوذونطق
- ابیاتی در عکس:
ان نکس الموضوع و المحمول *** فی القول و هو مثل ماتقول

معرفی اجمالی نویسنده
ابوعلی حسین، فرزند عبدالله بن سینا و معروف به ابن سینا، لقبش شرف الملک و شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، شاعر، ریاضی دان و منجم ایرانی و مشهورترین دانشمند اسلامی و از بزرگترین دانشمندانی که تا کنون در عالم بوده اند. او در سال 370 هـ ق، در شهری از توابع بخارا متولد شد. در بخارا که آن زمان، پایتخت سامانیان بود، منطق، طب و ریاضیات را یاد گرفت. به دلیل استعداد زیاد و هوش سرشارش، توانست خیلی زود در موضوع های مختلف، شهرت علمی پیدا کند. در سن 17 سالگی، نوح ابن منصور سامانی را معالجه کرد و این امر باعث شد که مشهور شود و از همین رو به کتابخانه سلطنتی راه پیدا کرد. خودش می گوید: «کتابهائی که من در آنجا دیدم، کسی حتی نام آنها را نشنیده بود، آنها را خواندم و از آن بهره مند شدم و وقتی 18 ساله شدم از همه آن علوم، فارغ شدم.»
ابن سینا گرچه فیلسوفی بزرگ بود ولی از طرفی پزشکی پرمشغله و نفوذ کامل سیاسی داشت و به عنوان یک وزیر، به شاهزادگان حامی خود، خدمت می کرد. سال 403 هـ ق، کتاب قانون در طب خود را نوشت. در دوران زندگیش که بیشتر با حکومت غزنویان روبرو بود، در شهرهای مختلفی مسافرت و خدمات گوناگونی ارائه داد تا اینکه بعد از مرگ شمس الدوله دیلمی جانشین او "سماء الدوله" چند ماه او را به زندان انداخت ولی ابوعلی سینا بعد از آزادی از زندان، به اصفهان رفت و آنجا بسیار مورد احترام بود و همانجا به تدریس و تألیف پرداخت و در واقع، چهارده سال آخر زندگی پربار خود را در اصفهان گذراند و سرانجام در سفری که با "علاء الدوله" به همدان رفت در سال 428 هـ ق، در سن 58 سالگی، دار فانی را وداع کرد.

ساختاربندی کتاب:
مقدمه: زندگینامه ابن سینا
القصیده المزدوجه: موضوع ابیات آن عبارتند از:
المقدمه
الالفاظ المفرده
الالفاظ الخمسه
المقولات العشر
القضایا
النقیض
العکس
القیاس
القیاس المستثنی
الاستقراء
التمثیل
موادالمقدمات
البرهان
المطالب
الجدل، الخطابه، الشهع، المغالطه
الحد
منطق المشرقین: شامل مباحثی از جمله:
ذکر العلوم
اللفظ المفرد
الکلی والجزئی
اصناف التعریف
امتحان الحد
التصدیق
تحقیق ایجاب الحملی
التناقض
نقیض المطلقه اللازمه
نقیض الموجبه المطلقه الجزئیه

Sources

Keywords