معرفی عروه الوثقی از زبان دکتر حمید عنایت

آقای دکتر حمید عنایت، در کتاب سیری در اندیشه سیاسی عرب، بخش سید جمال الدین اسدآبادی، در معرفی عروه الوثقی چنین مرقوم داشته است:
سید جمال الدین، در سال 1299 هـ.ق اواخر سال 1882 پیش از قشون کشی انگلستان به مصر که در شعبان آن سال روی داد، از طرف حکومت هند به کلکته احضار شد. مقامات انگلیسی، که در همه حال از او بیمناک بودند، او را در کلکته چندان نگاه داشتند تا مقاومت عرابی پاشا یکسره در هم شکسته شد و انگلیس بر مصر مسلط گشت. سپس او را رها و مجبور به ترک هند کردند، یا به روایتی دیگر خود به دلخواه خویش از هند به انگلیس و از آنجا به پاریس رفت. آنچه از فعالیت های سید در پاریس باید درخور توجه باشد، یکی همکاری او با شیخ محمد عبده، در نشر روزنامه ی عروه الوثقی است و دیگری مکاتبه او با ارنست رنان، متفکر فرانسوی، نخستین شماره ی عروه الوثقی در تاریخ 15 جمادی الاول سال 1301 هـ.ق (13 مارس 1883) منتشر شد. و نشر آن تا 18 شماره دوام یافت. شماره ی آخر آن، مورخ 26 ذیحجه ی همان سال (سپتامبر 1884) بود. مطالب این مجله به بررسی سیاست دولتهای بزرگ، در کشورهای اسلامی بویژه سیاست انگلیس در مصر، و آشکار کردن علل ناتوانی مسلمانان و برانگیختن آنان به اصلاح اوضاع خویش و از همه مهمتر، تأمین یگانگی ملتهای مسلمان اختصاص داشت...
عروه الوثقی، سپس به صورت کتاب به چاپ رسیده است، در 424 صفحه، به قطع وزیری، با مقدمه ای از صلاح البستانی مدیر مکتبه العرب، و مقدمه ای تحقیقی و مفصل و خوب از استاد طه عبدالباقی سرور. امید است به گونه ای بتوان پسندید و قبول کرد. یعنی: با نثری استوار و پخته و با جان، به دست کسی صاحب اهلیت، به زبان فارسی گرانیده شود و به صورتی مناسب و به دست ناشری مناسب چاپ و در مقیاسی وسیع و با قیمتی مناسب عرضه گردد.
در اینجا نکته ای را نیز باید یاد کنم. و آن این است که برخی از فاضلان تصور کرده اند که نثر عربی عروه الوثقی از شیخ محمد عبده است و تنها محتوی و افکار و اندیشه ها از سید جمال الدین است. این تصور به این صورت درست به نظر نمی رسد. زیرا نثر عروه به نثر عربی خود سید شباهت بسیار دارد. مقایسه کنید با نمونه های دیگر نثر عربی او، از جمله نامه ی او به میرزا محمدحسن شیرازی (اعیان الشیعه، ج 16، مجلد 17 ص 367-375). حتی در بسیاری موارد شور و حیویت نثر و جانداری و شعله وری آن روشن می کند که نثر نیز از خود سید جمال الدین است. پس در این باره تصور درست این است که آن را با هم می نوشته اند، چنانکه مؤلف معجم المطبوعات یوسف الیان سرکیس می گوید: آوازه سید جمال الدین در سراسر مصر پیچید. نویسندگی در زبان عرب به کوشش او پیشرفت کرد و جلو افتاد. سید به سال 1296 از مصر تبعید شد. او به هند رفت و از آنجا رهسپار لندن و سپس پاریس شد. در پاریس مجله ی عروه الوثقی را پدید آورد. این مجله را همراه دوست خود شیخ محمد عبده می نوشت. 16 شماره از آن انتشار یافت. عروه الوثقی آیتی است در قدرت بلاغت و خوش بیانی.
سید جمال الدین بر زبان عرب تسلط کامل داشته است، هم در خطابه و سخنرانی و هم در نویسندگی و کتابت. علامه ی سید محسن امین شاهی جبل عاملی از علمای بزرگ شیعی شام، که خود عرب است و بجز جنبه های علمی، از ادیبان و شاعران و نویسندگان عرب نیز محسوب می شود، در این باره همین نظر را ابراز می دارد. وی می گوید: سید از بصره نامه ای نوشت به میرزای شیرازی، به زبان عربی ادبی و فصیح. این نامه خود دلیل است که او زبان عربی را خوب یاد گرفته بوده و می دانسته است. و این همت بلند او را نشان می دهد. سید در این نامه میرزا را، با انواع عبارات هیجان آفرین و تأثیر گذار، به مبارزه و درگیری فرا می خواند و به فریادرسی مسلمین دعوت می کند و به حماسه آفرینی می کشد و به یاری دین می راند. این نامه در همان هنگام انتشار یافت و نسخه ی آن به نجف آمد و مردم همه آنرا خواندند...

Sources

Keywords