نگاهی به روایات اسلامی درباره نامه اعمال

موضوع «نامه عمل» یا «صحیفه اعمال» بازتاب گسترده ای در روایات اسلامی دارد که به عنوان نمونه به چند حدیث آموزنده که هر کدام نکته مهمی را دربردارد اشاره می کنیم:

1- درحدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم: اذا کانیوم القیامه دفع الی الانسان کتابه، ثم قیل له اقرا قلت:  فیعرف ما فیه؟ فقال: ان الله یذکره فما من لحظه و لا کلمه ولا نقل قدم و لا شی فعله الا ذکره  کانه فعله تلک الساعه! فلذلک قالوا یا ویلتنا ما لهذا  الکتاب لایغادر صغیره و لا کبیره الا احصاها؟! «هنگامی که قیامت برپا می شود نامه عمل انسان را به دست او می دهند، سپس به او گفته می شود بخوان. راوی می گوید: من عرض کردم آیا آنچه را در آن است می شناسد؟ فرمود: خداوند به او یادآوری می کند. هر چشم برهم زدنی، کلمه ای و برداشتن گامی و خلاصه هر کاری که انجام داده است به خاطر می آورد، گوئی در همان ساعت آن کار را انجام داده است و لذا می گویند ای وای بر ما! این چه کتابی است که هیچ کار بزرگ و کوچکی نیست مگر آنکه آن را شمارش و ثبت نموده است؟!

2- در یکی از خطبه های نهج البلاغه می خوانیم که امام امیرالمومنین (ع) فرمود: و نستغفره مما احاط به علمه، و احصاه کتابه، علم غیر قاصر، و کتاب غیر مغادر: «من از خدا مغفرت می طلبم از آنچه علمش به آن احاطه دارد، و کتابش (نامه اعمال بندگان) آن را احصا کرده، علمی که قصوری در آن نیست، و کتاب و نامه ای که چیزی را فرو گذار نکرده است».

3- در حدیثی از امام باقر(ع) چنین آمده است: و لیست تشهد الجوارح  علی مومن، انما تشهد علی من حقت علیه کلمه العذب، فاما المومن فیوتی کتابه بیمینه: «اعضای مومن بر ضد او شهادت نمی دهد. این شهادت مخصوص کسانی است که مستحق عذابند، اما مومن نامه اعمالش را به دست راست او می دهند».

4- در حدیث دیگری از امام باقر(ع) می خوانیم که فرمود: «خداوند متعال هنگامی که می خواهد به حساب مومن رسیدگی کند نامه عملش را به دست او می دهد و او را حسابرس خود می سازد و می فرماید: بنده من! آیا فلان کار و فلان کار را انجام داده ای؟ عرض می کند: پروردگارا ! آری من انجام داده ام. می فرماید: من تو را بخشیدم و آن گناهت را ( به خاطر حسنات فراوانی  که انجام دادی) مبدل به حسنات کردم (در این هنگام او عاری از هر گناه در میان مردم ظاهر می شود) مردم می گویند: سبحان الله! آیا این بنده حتی یک گناه نداشته؟ و این همان است که خداوند در قرآن فرمود: «فاما من اوتی کتابه بیمینه فسوف یحاسب حسابا یسیرا و ینقلب الی اهله مسرورا» «اما آنها که نامه اعمالشان به دست راستشان سپرده شده، حساب  آسانی خواهند داشت، سپس خوشحال به سوی خانواده خود (در بهشت) می روند».

5- در سنن «ترمذی» از رسول خدا (ص) چنین نقل شده است که فرمود: یعرض الناس یوم القیامه ثلاث عرضات: فاما عرضتان فجدال و معاذیر، و اما العرضه الثالثه فعند ذلک تطیر الصحف فی الایدی، فآخذ بیمینه واخذ بشماله «مردم در روز قیامت سه بار (به پیشگاه خداوند یا دادگاه او)  عرضه می شوند: اما در دو عرضه اول و دوم جدال و عذرخواهیها است (گاه کوشش می کنند گناهان خود را متوجه دیگری سازند، و گاه در مقام بیان عذر برمی آیند) و اما در عرضه سوم نامه های اعمال پرواز می کند و در دستها قرار می گیرد، گروهی  به دست راست  و گروهی به دست چپ».

از این تعبیر ضمنا معنی «تطایر کتب» که در عبارات مختلفی آمده است معلوم می شود، و آن اینکه نامه های اعمال از محل اصلی (نزد عرش خدا یا علیین و سجین و...که مرکز جمع آوری آنها است) حرکت می کنند، و در دست صاحبانشان قرار می گیرند. این تعبیر به خوبی نشان می دهد که نامه اعمال صفحه روح انسانی نیست، بلکه آثاری است که در بیرون وجود او ثبت شده است.

Sources

Keywords