شناخت با تدبر در قرآن

بعضی از آیات در قرآن مجید، لزوم تدبیر را با بیانات گوناگون گوشزد می کند:
1- «أفلا یتدبرون القرآن أم علی قلوب أقفالها؛ آیا در قرآن تدبیر نمی کنند، یا بر دل های آنان قفل ها زده شده است؟» (محمد/ 24).
2- «أفلم یدبر القول أم جاءهم مالم یات آباءهم الأولین؛ آیا در این گفتار (قرآن و عموم حقایقی که پیامبر از خدا برای آنان آورده بود)، تدبر نکرده اند، یا برای آنان چیزی که بر پدران گذشته نیامده بود؟» (مومنون/ 68).
3- «فالمدبرات أمرا؛ قسم به تدبیرکنندگان امر» (نازعات/ 5).

نتایج آیات
نتیجه یکم- تدبیر که عبارت است از اندیشه در جریان امور، با نظر به مواد آن، دقت تحقیق در آینده امور را نیز در برمی گیرد. روی این اصل، تحقیق و تدبیر در محتویات آیات قرآنی که سرنوشت حیات انسانی و نهایت آن را با اهمیت شدید مطرح می کند، همان ضرورت را دارد که تفکر در آغاز آفرینش. هم چنین، با نظر به روایتی که از امیرالمومنین (ع) وارد شده است: «ان لم تعلم من این جئت لا تعلم الی این تذهب؛ اگر ندانسته باشی از کجا آمده ای، نخواهی دانست به کجا می روی» این اصل کلی هم روشن می شود که: انجام شناسی، بدون آغازشناسی امکان پذیر نیست.
قرآن مجید با این که بشر را در صدها مورد به آغاز خلقت و جریان به وجود آورده اش توجه می دهد، با این حال، پایان و انجام جهان و حیات بشری را در این خاکدان -که دلایل منطقی و قطعی، هدف دار بودن آن را به خوبی اثبات می کند- به طور جدی و موکد گوشزد نموده است. این تأکید برای آن است که اگر برخی از مردم درباره آغاز جهان ابهامی داشته باشند و نتوانند آن را با اصول کامل توضیح دهند، می توانند با تدبیر صحیح در سرنوشت آینده، به وسیله احساس تکلیف برین -به قول کانت- حیات خود را از پوچی نجات بدهند و از همین نقطه نهایی، به نقطه آغاز برگردند.
نتیجه دوم- اهمیت تدبر در جریان حیات، تا به اندازه ای است که در آیه «فالمدبرات امرا»، مورد سوگند قرار گرفته است؛ خواه مقصود از «مدبرات» فرشتگان باشند یا عموم تدبیرکنندگان زیرا عظمت موضوعی که شایستگی سوگند را دارد -در اصل- خود فعالیت عقلانی تدبیر است.