وحی و نبوت در آیین یهود (اطاعت انبیاء)

اطاعت از انبیاء در کتاب مقدس

هر چند که انبیاء همواره به علت تواضع خود، مورد احترام بیشتر مردم بوده اند و در مسائل اجتماعی و خانوادگی هم مورد اعتماد آنها قرار می گرفته اند، ولی در تاریخ یهود به مواردی نیز بر می خوریم که کلام نبی مورد مخالفت مردم گمراه آن زمان قرار گرفته است یا خود نبی مورد آزار و کم لطفی قرار گرفته است. هر چند که معجزه نشانه پیامبری است ولی شرط لازم برای اعلام نبوت نبوده است. یک نبی راستین می توانسته تنها با ادای نام الهی یا پیشگویی وقایع آینده با نشانه های مختلف از حوادث، رسالت خود را اعلام نماید. هر روز در سراسر جهان، ملخ ها به کشتزارها حمله می کنند، دریا جزر و مد دارد یا کسوف موجب تاریکی در روز می شود ولی نکته اصلی و پنهان در معجزه آن است که این اعمال، درست در زمان اعلام پیغمبر در همان لحظه که مورد نیاز جامعه است انجام می شود.
معجزه یعنی عملی خاص در زمانی خاص که توسط پیامبر انجام گیرد. نبوت یک نبی، هدفدار و برای هشدار یا بشارت و با در نظر گرفتن مصالح جامعه می باشد. نبوتهای راستین و مثبت حتما انجام می پذیرد و نبوتهای منفی یا پیشگویی مصایب و سختیها و معجزات به اعمال مردم آن جامعه بستگی خواهد داشت. یعنی اگر به علت کثر گناهان شهری مثل (یونه) خداوند تصمیم به نابودی آنجا بگیرد، مردم با توبه و اعمال نیک، می توانند این حکم را برگردانند (همانطور که چنین هم شد). اگر خداوند توسط نبی اعلام می دارد که منجی برای برقراری عدالت در جهان خواهد فرستاد، این انسانها هستند که باید زمینه را برای ظهور او آماده کنند.
در کتاب مقدس آمده است که خداوند نبی را از میان مردم مبعوث می گرداند و هر آنچه امر فرماید به ایشان خواهد گفت و هر کسی که سخنان او را نشنود، خداوند او را مجازات می کند. نبی نیز هر حکمی را دریافت کرد مکلف به ابلاغ است و خداوند او را حفظ می کند. هر زمان که مردم سخنان نبی را نشنوند، خداوند بر آنها خشم می گیرد «دلهای خود را مثل سنگ، سخت کردند و نخواستند دستوراتی را که من با روح خود به وسیله انبیای گذشته به ایشان داده بودم بشنوند. به همین دلیل بود که خشم عظیم خود را از آسمان بر ایشان نازل کردم.»

وحی در عهد عتیق

کلمه وحی در عهد عتیق زیاد تکرار شده است از باب نمونه: «وحی کلام خداوند درباره اسرائیل قول خداوند است که آسمان ها را گسترانید و بنیاد زمین را نهاد و روح انسان را در اندرون او ساخت.» وحی کلام خداوند درباره اسرائیل به واسطه ملاکی. خداوند می گوید که: «شما را دوست داشته ام. اما شما می گویید: چگونه ما را دوست داشته است.»
وحی درباره نینوی: «کتاب رؤیای ناحوم القوشی یهوه خدای غیور و انتقام گیرنده است.» وحی درباره دمشق: «اینک دمشق از میان شهرها برداشته می شود و توده خراب خواهد شد.» وحی درباره مصر: «اینک خداوند برابر تیزرو سوار شده به مصر می آید و بت های مصر از حضور وی خواهد لرزید و دل های مصریان در اندرون ایشان گداخته خواهد شد.»
وحی درباره موآب: «زیرا که در شبی عارموآب خراب و هلاک شده است. زیرا در شبی قیرموآب خراب و هلاک شده است.» وحی درباره صور: «ای کشتی های ترکیش و لوله نمایید، زیرا که به حدی خراب شده است که نه خانه ای نه مدخلی باقی مانده.» و به یادآور که چگونه وقتی که من و تو با هم از عقب پدرش اخاب سوار می بودیم خداوند این وحی را درباره او فرمود. خداوند می گوید: «هر آینه خون نابوت و خون پسرانش را دیروز دیدم. و خداوند می گوید که در این ملک به تو مکافات خواهم رسانید پس الان او را بردار و به موجب کلام خداوند او را در این ملک بینداز.»

وحی زبانی در آیات کتب عهد عتیق

از بعض آیات کتب عهد عتیق استفاده می شود که وحی خدا به موسی و دیگر پیامبران وحی زبانی بوده است. لفظ کلام خداوند، و خدا فرمود، و خدا متکلم شد، و خداوند می گوید، و کلام خدا را بشنوید، و کلام خدا بر من نازل شده، و خدا به موسی خطاب کرد، و با تو سخن خواهم گفت، و دیگر الفاظ مانند اینها زیاد تکرار شده است. «خداوند با شما از میان آتش متکلم شد و شما آواز کلمات را شنیدید، لیکن صورتی ندیدید بلکه فقط آواز را شنیدید.» «خدا از میان بوته به وی ندا در داد و گفت: «ای موسی! ای موسی!» گفت: «لبیک.» گفت: «بدینجا نزدیک میا! نعلین خود را از پای هایت بیرون کن! زیرا مکانی که در آن ایستاده ای زمین مقدس است، و گفت منم خدای پدرت و خدای ابراهیم و خدای اسحاق و خدای یعقوب.»
«آن گاه موسی روی خود را پوشانید زیرا ترسید که به خدا بنگرد.» وحی کلام خداوند بر زمین حدراخ نازل می شود و دمشق محل آن می باشد. «و خدا به موسی خطاب کرده وی را گفت: من یهوه هستم و با ابراهیم و اسحاق و یعقوب به نام خدای قادر مطلق ظاهر شدم، لیکن به نام خود یهوه نزد ایشان معروف نگشتم.» «و در آنجا با تو ملاقات خواهم کرد و از بالای تخت رحمت از میان دو کروبی که بر تابوت شهادت می باشند با تو سخن خواهم گفت، درباره همه اموری که به جهت بنی اسرائیل تو را امر خواهم فرمود.» «پس خداوند موسی را خطاب کرده گفت: هفتاد نفر از مشایخ بنی اسرائیل که ایشان را می دانی که مشایخ قوم و سروران آنها می باشند نزد من جمع کن.»
این است کلامی که از جانب خداوند به ارمیا نازل شده، گفت: «کلام این عهد را بشنوید و به مردان یهودا و ساکنان اورشلیم بگویید.» «دست خداوند در آنجا بر من نهاده شد و او مرا گفت برخیز و به هامون بیرون شو که در آنجا با تو سخن خواهم گفت.» و صدها آیه دیگر از این قبیل که ظهور دارند که وحی خدا به موسی به صورت تکلم بوده است. در تلمود می نویسد: «شالوده و اساس ایمان دانشمندان یهود این است که خداوند اراده و خواست خود را به وسیله سخنگویان که پیغمبر خوانده شده اند به انسان ها اطلاع داده است.»
به هر حال کلمه وحی بارها در کتاب مقدس آمده است گاهی مستقیم و بدون واسطه به نبی می رسید، به صورتی که خداوند سموئیل را خواند. بدون اینکه فرشته ای در میان باشد کلام الهی شنیده می شد حتی ممکن است وحی بر جوانی کم سن و بی تجربه نیز نازل شود. شنیدن کلامی الهی برای نبی گاهی از طریق خواب است به گونه ای که بیننده آن را نمی بیند همان طور که سموئیل در دریافتش از وحی بیان کرده و یا به گونه ای که شخصی در خواب با او سخن می گوید همانطور که در نبوت حزقیال آمده است. و یا گویی خداوند با او سخن می گوید نظیر سخن اشعیا که می گوید «پروردگار را دیدم که می گفت چه کسی را بفرستم تا پیغام مرا به این قوم برساند.» و نظیر موسی که خداوند در مورد او می گوید: «من با وی روی در رو و آشکارا صحبت می کنم نه با رمز، و او تجلی مرا می بیند.»

تعبیر وحی الهی به «نزول روح خداوند» در عهد عتیق

در عهد عتیق در بسیاری از موارد از نزول الهام و وحی الهی به «نزول روح خداوند» تعبیر شده است ولی حلول این روح الهی حالات و اقتضاهایی متفاوت در افراد به وجود می آورد. ابن میمون نوعی از حلول را به بعضی از داوران و پادشاهان اختصاص داده آنجا که در مورد یفتاح و سامسون و در مورد شائول پادشاه و داود آمده است که روح خدا بر آنها قرار گرفت. و می گوید که حلول این روح افراد را وادار به سخن گفتن نمی کند. بلکه نهایت قدرت این نیرو آن است که آنها را به سوی عملی مورد تایید سوق می دهد یعنی برای یاری مظلومی یا یاری یک نفر یا جماعتی. و مرتبه دیگر از این حلول روح الهی، شخص را وادار به سخن گفتن می کند به صورتی که حکمی را بیان کند یا تسبیحی بگوید یا سخنان سودمند داشته باشد و از امور الهی سخن گوید و تمامی این موارد در حالت بیداری و تسلط بر حواس می باشد، در اینجا می گویند روح القدس بر او جاری گشته همانطور که داود به واسطه روح القدس، مزامیر و سلیمان امثال و جامعه و سرود و سرودها را نوشتند و بقیه کتب نیز به واسطه روح القدس نوشته شدند. در این نوع از حلول روح است که خداوند از روحی که بر موسی قرار داشت، گرفته و بر هفتاد نفر از رهبران بنی اسرائیل که اطراف او بودند، قرار داد و همچنین عزرائیل یجزیائیل زکریا و زکریا بن یویاداع از این طبقه هستند و همچنین داود و سلیمان و دانیال از این طبقه هستند.

وحی الهی توسط فرشتگان در عهد عتیق
زمانی وحی الهی توسط فرشته پیغام آور ابلاغ می گردد. فرشته خداوند چون شعله آتش از میان بوته ای بر موسی ظاهر می شود و از آنجا خداوند با موسی سخن می گوید. این فرشته ی الهی زمانی در خواب بر انبیا وارد می شده همان طور که ابراهیم در رؤیا ذبح فرزندش را دیده همان طور که در کتاب مقدس، خداوند فرموده است: «من با یک نبی به وسیله رؤیا و خواب صحبت می کنم.» و زمانی که این فرشته ی الهی در حالت بیداری بر پیامبر وحی را می آورد نظیر حضرت موسی (ع) که خداوند خطاب به او می گوید: «از میان دو فرشته ای که روی تخت رحمت قرار گرفته اند با تو سخن خواهم گفت و دستورات لازم برای بنی اسرائیل را به تو خواهم داد.»
در بعض آیات تورات نام فرشته هم به میان آمده است: «و فرشته ای که با حق تکلم می نمود برگشته مرا مثل شخصی که از خواب بیدار شود بیدار کرد... و من توجه نموده فرشته را که با من تکلم می نمود خطاب کرده گفتم: "ای آقایم اینها چه می باشد." و فرشته ای که با من تکلم می نمود مرا جواب داد و گفت: "آیا نمی دانید اینها چیست؟" گفتم: "نه ای آقایم." او در جواب من گفت: "این است کلامی که خداوند به زربابل می گوید. نه به قدرت و نه به قوت بلکه به روح من." زیرا فرشته من پیش روی تو می رود و تو را به اموریان و حنیان و فرزیان و کنعانیان و حویان و یبوسیان خواهد رسانید و ایشان را هلاک خواهم ساخت.»
«آن فرشته که مرا از هر بدی خلاصی داده این دو پسر را برکت دهد.» «و چون من دانیال رؤیا را دیدم و معنای آن را طلبیدم ناگاه شبیه مردی نزد من بایستاد و آوازی آدمی را از میان نهر اولای شنیدم که ندا کرده می گفت: "ای جبرئیل! این مرد را از معنای این رؤیا مطلع ساز!" چون هنوز در دعا متکلم می بودم آن مرد جبرئیل که او را در رؤیای اول دیده بودم به سرعت پرواز نموده به وقت هدیه شام نزد من رسید و مرا اعلام نمود و با من متکلم شده گفت: ای دانیال! الان من بیرون آمده ام تا تو را فطانت و فهم بخشم.»

وحی به عنوان نور جلال الهی در عهد عتیق

در کتاب حزقیال آمده است: «ناگهان حضور پر جلال خدای اسرائیل از مشرق پدیدار شد. صدای او مانند غرش آبهای خروشان بود و زمین از حضور پر جلالش روشن شد.» «حضور پر جلال خداوند خانه ی خدا را پر کرده صدای خداوند را شنیدم که از داخل خانه ی خدا با من صحبت می کرد.» ظهور پیامبران موجب می گردد که نور جلال الهی به روی زمین فرود آمده و گسترده شود. موسی از خداوند می خواهد که این نور جلال الهی بر ملت اسرائیل قرار گیرد و بر سایر ملل بت پرستان عامل قرار نگیرد تا ملت یهود ممتاز باشد و خداوند این درخواستش را اجابت می کند و می گوید: «شکوه خود را از برابر تو عبور می دهم و نام مقدس خود را در حضور تو ندا می کنم.»
بدین ترتیب انبیا مهبط انوار جلال الهی هستند ولی نزول این انوار انحصار به ایشان نداشته و فرشتگان و انسان از آن بهره می گیرند. ارتکاب گناه نور جلال الهی را از ایشان دور می کند و پاکی و نیکی موجب فرود آمدن نور جلال الهی در میان انسانهاست. گناه آدم و قابیل و مردم زمان نوح و لوط باعث شده که نور جلال الهی به آسمان هفتم صعود نماید ولی وجود پیامبرانی نظیر ابراهیم و اسحاق و موسی و دیگران موجب گردیدند که نور جلال الهی بر روی زمین نزول کند.

هدف وحی در عهد عتیق
در کتاب عهد عتیق برای وحی دو هدف مهم دیده می شود. هدف اول ابلاغ احکام و وظائف شریعت؛ دوم نجات بنی اسرائیل از فرعون و فرعونیان. «پس الان ای اسرائیل فرائض و احکامی را که من به شما تعلیم می دهم تا آنها را به جا آورید بشنوید تا زنده بمانید و داخل شده زمینی را که یهوه خدای پدران شما به شما می دهد به تصرف آورید. بر کلامی که من به شما امر می فرمایم چیزی میفزایید و چیزی از آن کم منمایید تا اوامر یهوه خدای خود را که به شما امر می فرمایم نگاه دارید.» «اینک چنان که یهوه خدایم مرا امر فرموده است فرائض و احکام به شما تعلیم نمودم تا در زمینی که شما داخل شده به تصرف می آورید چنان عمل نمایید.» «و عهد خود را که شما را به نگاه داشتن آن مأمور فرمود برای شما بیان کرد، یعنی ده کلمه را و آنها را بر لوح و سنگ نوشت. و خداوند مرا در آن وقت امر فرمود که فرائض و احکام را به شما تعلیم دهم تا آنها را در زمینی که برای تصرفش به آن عبور می کنید به جا آورید.»
«و خداوند گفت هر آینه مصیبت قوم خود را در مصر دیدم و استغاثه ایشان را از دست سرکاران ایشان شنیدم، زیرا غم های ایشان را می دانم و نزول کردم تا ایشان را از دست مصریان خلاصی دهم.» «روح خداوند یهوه بر من است، زیرا خداوند مرا مسح کرده است تا مسکینان را بشارت دهم و مرا فرستاده تا شکسته دلان را التیام بخشم.»

کیفیت وحی در عهد عتیق

در بیان کیفیت وحی الفاظی مانند تجلی خداوند، کشف خداوند دیده می شود: «خدا، خدا، یهوه تکلم می کند و زمین را از مطلع آفتاب تا به مغربش می خواند. از صهیون که کمال زیبایی است خدا تجلی نموده است. خدای ما می آید و سکوت نخواهد نمود.» «و یک روز قبل از آمدن شأول خداوند بر سموئیل کشف نموده گفت مثل این وقت شخصی را از زمین بنیامین نزد تو می فرستم او را مسح نما تا بر قوم من اسرائیل رئیس باشد.» «اینک خداوند یهوه با قدرت می آید و بازوی وی برایش حکمرانی می نماید. اینک اجرت با وی است و عقوبت وی پیش روی او می آید.» «در حال، خداوند بر سر او ایستاده می گوید: «من هستم یهوه خدای پدرت ابراهیم و خدای اسحاق.» «دست خداوند بر من فرود آمده مرا در روح خداوند بیرون برد و در همواری قرارداد و آن از استخوان ها پر بود.» «و در آنجا مذبحی بنا نمود و آن مکان را ایل بیت ایل نامید، زیرا در آنجا خدا بر وی ظاهر شده بود.»
از بعض آیات استفاده می شود که وحی را خداوند بر زبان پیامبر القاء می کند و با زبان او سخن می گوید. خدا به موسی گفت: «و بدو سخن خواهی گفت و کلام مرا به زبان وی القاء خواهی کرد و من با زبان تو و با زبان او خواهم بود و آنچه باید شما را خواهم آموخت.» «روح خداوند به وسیله من متکلم شد و کلام او بر زبانم جاری گردید.» «و خداوند به من گفت آنچه گفتند نیکو گفتند. نبی را برای ایشان از میان برادران ایشان مثل تو مبعوث خواهم کرد و کلام خود را به دهانش خواهم گذاشت و هر آنچه به او امر فرمایم به ایشان خواهم گفت.» و خداوند به من گفت: «اینک کلام خود را در دهان تو نهادم.»