آثار حج

از جمله فروع و عبادات اسلامی، حج است. در حج نیز، به گونه ای روشن، بجز مسائل عبادتی و تهذیب اخلاق و تربیت نفس، مسائل اجتماعی، بلکه مسائل جهانی و بین المللی و سیاسی نیز مطرح است. حج عبادتی است با ابعاد و محتوای چند جانبه و کامل. این عبادت که توأم با زیارت خانه خدا است، دارای اعمال مخصوص (مناسک)، و زمان مخصوص (ماه ذیحجه)، و مکان مخصوص (مکه) است، و بر هر مسلمان بالغ عاقل، چه مرد و چه زن در دوران عمر، حداقل یک بار، واجب می شود، البته در صورت استطاعت مالی و بدنی. اعمال حج، پنج روز به طول می انجامد، از روز 8 ذیحجه تا روز 12. روز دهم این ماه، روز عید قربان است. در این روز، زائران مکه (حاجیان) -که قسمتی از اعمال و مناسک حج را به جا آورده اند- به منی می روند، و ضمن اعمالی چند، قربانی می کنند. این روز را عید قربان و عید اضحی (به همان معنای قربانی) می گویند. عید قربان، یکی از عیدهای عبادی-اجتماعی بزرگ مسلمانان است.
حج خانه خدا، و رفتن به کعبه، از نظر روحی و فردی، عبادت بسیار مهمی است. در این باره کتابهای چندی نوشته شده است. در این عبادت است که انسان باید با قدم صدق، به سوی معبد بزرگ توحید و قبله یکتاپرستی، روی نهد. و در آنجا با کمال تواضع، به عبادت و توجه به خدا بپردازد. در آنجا همه در یک پوشش و جامه ساده حرکت می کنند، و هیچ گونه فاصله ای، مقامی، قدرتی، و تفاوتی مطرح نیست. حرکت انسان به سوی خدا، نه تنها با دل، بلکه با همه وجود، با تن و با جان، با ظاهر و با باطن...
اما از نظر اجتماعی، در مراسم حج است که گروههای بسیاری از مسلمانان، از نقاط مختلف جهان در مکه گرد می آیند. و در این مراسم است که همگان، با دل پاک و نیت درست و در یک لباس، مشغول نیایش خداوند می شوند. و در مراسم است که کنگره عظیم اسلامی تشکیل می یاد. و نمایندگان مسلمین می توانند با ایراد سخنرانی و پخش اعلامیه و امثال آن، مسلمانان دیگر را در جریان کارها و مشکلات خود -چه مشکلات داخلی و چه آنها که از خارج پیش می آید- قرار دهند، و از یکدیگر کمک طلبند و استمداد جویند و با هم مشاوره کنند و از هم نظر بخواهند، و با یکدیگر پیمان بندند.... در حج است که می توان همه مسلمانان را بیدار کرد، و خطرهایی که متوجه اسلام و مسلمین است گوشزد نمود، و همه را برای مبارزه و قیام، در برابر ظلم و تجاوز ستمگران جهان بسیج کرد، و ملتهای محروم را نجات داد. اینها جزو وظایف شرعی و اجتماعی و سیاسی مسلمین است، که باید برای رضای خداوند -مانند دیگر عبادات حج- انجام دهند. این اعمال هم، هنگامی که برای رضای خدا و انجام دادن تکلیف باشد، عبادات است، و خارج از مفهوم حج و عبادات و اعمال حج نیست.