کتاب رسائل توحیدی

رسائل توحیدی نوشته محمدحسین طباطبایی به زبان عربی شامل چهار رساله است که پیرامون توحید ذاتی، اسماء حسنا، افعال خداوند سبحان و وسائط میان او و عالم طبیعت می باشد. نگارش این رسائل آنگونه که مؤلف بزرگوار خود در پایان هر یک از رسائل متذکر می گردند، در سالهای 1356 و 1357 (هـ ق) و تنظیم نهایی آن در سال 1361 هـ ق انجام گرفته است.

معرفی اجمالی نویسنده
سید محمدحسین طباطبایی تبریزی در سال 1321 هجری قمری (1281 شمسی) متولد شد. یکسال قبل از فوت پدرش به مدرسه رفت، اما پس از پایان کلاس هفتم مصلحت دیده می شود که در خانه درس بخواند؛ به این دلیل او و برادرشان تحت تعلیم ادیب لایقی به نام شیخ محمدعلی سرائی قرار می گیرند و ادبیات عرب می آموزند و زیر نظر میرزا علینقی خطاط به یادگیری فنون خوشنویسی می پردازند. مرحوم علامه در 1303 در سن 21 سالگی با صبیه مرحوم حاج میرزا مهدی آقا طباطبایی مهدوی که از خویشان پدر بود، ازدواج کرد. استاد علامه در 1304 که دروس حوزه تبریز را به پایان رساند، به همراه همسر و برادر و پسرشان که تازه به دنیا آمده بود، عازم نجف اشرف شدند. آشنایی با حاجی میرزا علی آقای قاضی رضوان الله علیه در مرحوم استاد علامه چنان تأثیری گذاشت که مدت 11 سال اقامت در نجف علاوه بر فقه و اصول و ریاضیات و فلسفه و رجال و تفسیر، در عرفان عملی در محضر این استاد عالیقدر حضور یافته و در سیر و سلوک و تزکیه نفس توشه های فراوانی بردند. مرحوم محمدحسین طباطبایی در اواخر زندگی در نجف روزگار را به سختی گذراندند، به طوری که در سال 1314 در اثر اختلال وضع معاش عازم ایران شدند و در روستای شادآباد تبریز سکنی گزیدند. ایشان به منظور کسب علم عازم قم شدند و برای همیشه با شهر تبریز وداع کردند. در سال 1325 وارد قم شدند و بدین ترتیب زندگی پربار علمی مرحوم علامه از همین جا آغاز شد و مدت 35 سال در این شهر زندگی کردند و بیشترین خدمت را به اسلام و حوزه های علمیه کردند. وی درس فلسفه را با سبک و روشی نوین آغاز کرد. زندگی این عالم ربانی که یکی از مفاخر بزرگ اسلام و محققی کم نظیر است، در ساعت 9 صبح روز 24 آبان 1360 در شهر قم به پایان رسید و دعوت حق را لبیک گفت.
آثاری که علامه طباطبایی در تبریز تهیه کردند: 1. رساله در اسماء و صفات 2. رساله در افعال 3. رساله در وسایط میان خدا و انسان 4. رساله قبل الدنیا 5. رساله من الدنیا 6. رساله بعد الدنیا 7. رساله در ولایت 8. رساله در نبوت 9. کتاب سلسله انساب طباطباییان آذربایجان.
مختصری از خدمات استاد در شهر قم: 1- پی ریزی شیوه نوین از تفسیر که کاملا بدیع و ابتکاری است. 2- اشاعه تفکر فلسفی و تعقلی 3- کوشش در تفهیم مسائل فلسفی و ملموس ساختن بسیاری از مسائل پیچیده 4- کوشش و نشر آثار اهل بیت 5- جمع میان مفاهیم قرآنی با آنچه که در اخبار خاندان رسالت وارد شده است. 6- اشاعه فکر شیعی در خارج از جهان اسلام 7- تربیت و پرورش شخصیت های علمی و فکری 8- تألیفات گرانبها اعم از چاپ شده و چاپ نشده 9- و...

ویژگی های کتاب
یکی از ویژگی های این کتاب این است که مؤلف گرانقدر با تبحر کامل در علوم عقلی و نقلی مطالب مطروحه را ابتدا مستدل و مبرهن ساخته و سپس با آیات و روایات فراوانی به تائید و اقامه ی دلیل نقلی بر آن مطالب می پردازند. در یک فصل ادله عقلی و در فصل پس از آن شواهد نقلی، اعم از آیات و روایات، ذکر می گردد و بدین وسیله هماهنگی کامل میان عقل و وحی را به نمایش می آورند. کتاب از هر دو بعد دارای اهمیت خاصی است، ابتکار و نوآوری هم در پاره ای از براهین به چشم می خورد و هم در استفاده نکات و دقائق از شواهد نقلی.

ساختار و تقسیم بندی کتاب
رسائل توحیدیه مکررا توسط ناشرین منتشر شده و توسط مترجمانی چون، علی شیروانی ترجمه گردیده، این کتاب شامل چهار رساله و چندین فصل به شرح زیر است:
1- رساله توحید: این رساله درباره وحدت حقه وجود و توحید اطلاقی ذات اقدس اله سخن می گوید و شامل چندین فصل است که عبارتند از: فصل اول: کلام سوفسطائی و سخن فیلسوف. فصل دوم: وحدت حقه وجود، فصل سوم: نزاهت ذات ا.... در همه قیود، فصل چهارم: شواهد نقلی بر نزاهت ذات واجب از همه قیود، فصل پنجم: اسلام و توحید اطلاقی.
2- رساله اسماء الهی: در این رساله سخن از اسم ها و اوصاف حضرت حق که همان تعینات آن ذات مقدس است، می باشد و دارای چندین فصل است که عبارتند از: فصل اول: تقسیم اسماء الهی، فصل دوم: دلالت کتاب و سنت به آنچه گذشت، فصل سوم: مقام احدیت، واحدیت و دیگر تعینات، فصل چهارم: شواهدی از کتاب و سنت، فصل پنجم: اسمی که مبدأ دیگر اسماء است، فصل ششم: اسم اعظم در بیانات معصومین (ع).
3- رساله افعال الهی: در این رساله پیرامون افعال الهی و متفرعات آن بحث می شود که شامل چندین فصل است که عبارتند از: فصل اول: فاعل حقیقی در همه افعال خداست، فصل دوم: شواهدی از قرآن کریم، فصل سوم: عالم ماده و مرتبه قضا و قدر، فصل چهارم: شواهدی از روایات، فصل پنجم: سعادت و شقاوت ذاتی، فصل ششم: شواهدی از آیات و روایات. فصل هفتم: نفی جبر و تفویض، و جمع بین اختیار و تقدیر، فصل هشتم: شواهدی از روایات، فصل نهم: نحوه انتزاع دیگر افعال الهی، فصل دهم: شواهدی از کتاب و سنت.
4- رساله وسائط: در این رساله سخن درباره موجوداتی است که واسطه فیض هستند میان حق تعالی و عالم ماده، شامل چندین فصل است که عبارتند از: فصل اول: عوالم کلی وجود، فصل دوم: شواهدی از آیات و روایات بر وساطت اسماء الهی در تنزل وجود، فصل سوم: حجب قلم و لوح و.... و در آخر شیطان، شیطان مجرد و غیرمادی و تکمیل بحث.