اللمعات المشرقیه فی المباحث المنطقیه

این کتاب یکی از آثار و تألیفات صدرالدین شیرازی (ملاصدرا) است. این کتاب رساله ای است مختصر در منطق به زبان عربی و دارای 9 اشراق. در این رساله هیچ یک از آثار ملاصدرا یاد نشده و به روشی خاص نزدیک به سبک منطق حکمت اشراق نگارش یافته است. آرای وی در این رساله خلاصه ای از نظرات صدرا در تعلیقات منطق حکمت الاشراق است. وی بر منطقیون به خصوص متأخران اعتراضاتی داد، آنگونه که نام این رساله بر پشت یکی از نسخ آن «رساله ای در نقد منطق» نوشته شده است. ملاصدرا در این رساله قضیه سالبه محموله را که به گفته خود او در تعلیقات از ابداعات متأخران است، از موجبه معدوله و یا سالبه محصله جدا نمی داند. از دیگر آرای صدرا در این رساله به پیروی از شیخ اشراق، الغاء جهات قضایا و برگرداندن همه قضایای موجهه به موجبه کلیه حملیه ضروریه است.

زندگینامه صدرالدین شیرازی (ملاصدرا):
محمد بن ابراهیم شیرازی ملقب به صدرالدین و مشهور به ملاصدرا یا صدرالمتالهین در حدود سال 979 یا 980 هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدرش ابراهیم بن یحیی قوامی یکی از وزرای دولت صفویه و مردی با نفوذ و ثروتمند بود که با نهایت کوشش به تربیت و تعلیم یگانه پسر خود کمر همت بست. زندگانی ملاصدرا را می توان به سه دوره تقسیم نمود: 1- دوره طلبگی و تلمذ و بحث و مطالعه کتب قدما و آرای حکما در شیراز و اصفهان. در این دوره وی به تتبع و تفحص آرای فلاسفه و کلام و فلاسفه مشائی و اشراقی اشتغال داشت. 2- مرحله تهذیب نفس و ریاضت و مکاشفه در روستای کهک (در نزدیکی قم) که نهایتا به کشف حقایق ربانی و علوم الهی منجر گردید. 3- مرحله تألیف و تدریس در شیراز در مدرسه ای که الله وردی خان، والی فارس بنا نهاده بود. طی این دوره ملاصدرا تقریبا تمام آثار خود را تألیف کرد. ملاصدرا حکمت الهی و فلسفه اسلامی را وارد مرحله جدید کرد، وی در آنچه علم اعلی یا علم کلی یا فلسفه اولی با حکمت الهی خوانده می شود و تنها همین بخش است که به حقیقت، فلسفه است و فلسفه حقیقی خوانده می شود، مقام فلاسفه پیش را تحت شعاع قرار داد، اصول و مبانی اولیه این فن را تغییر داد و آن را بر اصولی خلل ناپذیر استوار کرد. آخوند تا پایان عمر در شیراز به تألیف و تدریس پرداخت و در این ایام هفت بار پای پیاده به مکه سفر کرد که در بازگشت از هفتمین سفر، در بصره در سال 1050 هجری قمری درگذشت.
اساتید: شیخ بهاءالدین عاملی مشهور به شیخ بهایی، میرداماد، میرابوالقاسم فندرسکی عارف و زاهد و ریاضی دان بی همتای آن عصر و...
شاگردان: ملاصدرا شاگردان بسیاری را تربیت کرد اما از مشهورترین آنها: ملامحسن فیض کاشانی و مولا عبدالرزاق لاهیجی بودند که هر دو علاوه بر داشتن سمت شاگردی، داماد وی نیز بودند.
آثار: الحکمة المتعالیه (اسفار اربعه)، شرح الهدایة، المبدا و المعاد، حدوث العالم، المشاعر، شرح شفا، الشواهد الربوبیه، اجوبة المسائل، تفاسیر بعضی از سوره های قرآن کریم و...

ساختاربندی کتاب:
این کتاب شامل 9 اشراق به شرح زیر است:
1- اشراق اول در ایساغوجی شامل:
- مقدمه در تعریف علم منطق، شامل 10 لمعه:
1. لمعه اول: اقسام تصدق و تصور
2. لمعه دوم: اقسام دلالت
3. لمعه سوم: لفظ مفرد و مرکب
4. لمعه چهارم: تعریف جزئی و اقسام کلی
5. لمعه پنجم: اقسام لفظ متکثر المعنی
6. لمعه ششم: نسب اربع
7. لمعه هفتم: اقسام حمل و محصولات
8. لمعه هشتم: کلیات خمس
9. لمعه نهم: تعریف نوع و جنس و فصل و عرض عام و خاصه
10. لمعه دهم: کلی- منطقی – طبیعی- عقلی

2- اشراق دوم در اقسام اقوال شارحه، شامل 2 لمعه:
1. لمعه اول: حد و رسم
2. لمعه دوم: تشکیل حد تام و ناقص، ذکر موارد خطا در تعریفات

3- اشراق سوم در باریرمیناس: مقدمه در وجود عینی، ذهنی، لفظی، کتبی
1. لمعه اول: اقسام قضیه خبریه (حملیه، متصله، منفصله)
2. لمعه دوم: اقسام قضیه (شخصیه، طبیعیه، مهمله، محصوره)
3. لمعه سوم: اقسام قضیه (خارجیه، حقیقیه، ذهنیه)
4. لمعه چهارم: معدوله و محصله (موجبه و سالبه)
5. لمعه پنجم: شرطیات مهمله و مسوره
6. لمعه ششم: اجزاء قضایای شرطیه

4- اشراق چهارم در جهت قضایا (جهت و اقسام آن):
1. لعمه اول: وجوب، امکان، امتناع
2. لعمه دوم: تقسیم ثنائی و ثلاثی در جهات و توضیح امکان ذاتی
3. لمعه سوم: بازگشت قضایا به موجبه کلیه ضروریه
4. لمعه چهارم: تناقض و شرایط آن
5. لمعه پنجم: شرط وحدت عمل در تناقض
6. لمعه ششم: عکس و اقسام و شرایط آن
7. لمعه هفتم: عکس نقیض

5- اشراق پنجم در ترکیب دوم «حجت» یا تشکیل قیاس و بیان اشکال:
1. لمعه اول: تعریف قیاس بیان و اجزاء آن
2. لمعه دوم: تعریف یکایک اشکال قیاسی
3. لمعه سوم: شرایط صحت شکل اول و ضروب نتیجه آن
4. لمعه چهارم: شرایط صحت شکل دوم و ضروب نتیجه آن
5. لمعه پنجم: شرایط صحت شکل سوم و ضروب نیتجه آن
6. لمعه ششم: قیاس های اقترانیه شرطیه حل و عقد در اشکالات وارده بر انتاج قیاس های شرطیه و جواب آن
7. لمعه هفتم: قیاس های استثنایی

6- اشراق ششم در قیاس خلف:
1. لمعه اول: قیاس بسیط و مرکب
2. لمعه دوم: تعریف قیاس خلف و بیان اقسام آن
3. لمعه سوم: قیاس دور

7- اشراق هفتم در اقسام حجت (استقراء - تمثیل)، قیاس و مبادی هر یک از آنها
8- اشراق هشتم: برهان صناعات خمس:
1. لمعه اول: مطالب تصوری و تصدیقی
2. لمعه دوم: برهان لمی و آنی
3. لمعه سوم: موضوع، مبادی و مسائل علوم
4. لمعه چهارم: طریق اکتساب حد

9- اشراق نهم در مغالطه و اقسام آن:
1. لمعه اول: مغالطات صور و مادی
این کتاب توسط موسسه مطبوعاتی نصر در تهران منتشر شده است و سال انتشار آن مشخص نیست. ترجمه و شرح کتاب بر عهده دکتر عبدالمحسن مشکوة الدینی بوده است.

Sources

Keywords