فرار عمر و زبیر و عثمان در جنگ احد

موارد زیر بر فرار عمر از صحنه احد دلالت دارند
1- کلیب از قول عمر نقل کرده است که گفت: «به هنگام جنگ احد، پس از حمله خالد ابن ولید، ما چند تن از کنار رسول الله (ص) گریخته و من به بالا کوه رفتم، و شنیدم که یهودی ای می گفت: «محمد کشته شد». به او گفتم: «نمی شنوم که کسی بگوید محمد کشته شده مگر اینکه گردنش را می زنم». پس نگاه کردم ناگهان دیدم رسول خدا در مقابل دیدگانم است و کشته نشده و مردم بسوی او بازمی گردند». (الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 76 ص 187 به نقل از: الدرالمنثور ج 2 ص 80/ دلائل الصدق ج 2 ص 358/ کنز العمال ج ص 242 از ابن منذری و حیاه الصحابه ج 3 ص 497 و....)
2- در «الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 6» به نقل از (الدرالمنثور ج 2 ص 88 و کنزالعمال ج 2 ص 242/ حیاه الصحابه ج 3 ص 497 / کنزالعمال ج 2 ص 242/ جامع البیان ج 4 ص 95) آمده است: عمر درباره جنگ احد گفت: «در روز احد وقتی شکست خوردیم من به بالای کوه احد فرار کردم....»
3- در مغازی واقدی ج 1 ص 295 از قول عمر آمده است که به هنگام جنگ احد وقتی فریاد شیطان را شنید که می گوید: «محمد کشته شد» به بالای کوه رفت به ترتیبی که گویا بز کوهی بالا می رود (این عبارت در کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 6 ص 187 به نقل از شرح النهج ج 15 ص22 آمده است).
4- معتزلی در «شرح النهج معتزلی» ج 15 ص 24 آورده است: واقدی می گوید: هنگامی که شیطان فریاد زد: «محمد کشته شد، مردم متفرق شدند... و از جمله آنها عمر و عثمان بودند.»
5- در دلائل الصدق ج 2 ص 358 و مغازی واقدی ج 2 ص 609 و در غیر این دو آمده است: «هنگامیکه عمر در جریان حدیبیه به رسول خدا (ص) اعتراض کرد، رسول خدا (ص) به او فرمود: «آیا فراموش کرده اید روز احد را؟ هنگامیکه از کوه بالا می رفتید و به هیچ کس توجه نمی کردید در حالیکه من شما را صدا می زدم؟»، این دلایلی بود که ما برای اثبات فرار «عمر» اقامه کردیم و بنظرمان کفایت می کند. دلایل بیشتری برای اثبات این موضوع وجود دارد که در کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 6 صفحات 186 الی 190 آمده است.

فرار زبیر
آنچه در فرارکنندگان از جنگ احد و فرار ابوبکر و طلحه از جنگ احد آمده همگی دلالت بر فرار زبیر از جنگ دارد فلذا نیازی به بحث جدید در این مورد نمی بینیم.

فرار عثمان
علاوه بر آنچه در بخش های فوق وجود دارد موارد زیر بر قطعی بودن فرار عثمان از صحنه جنگ دلالت می کنند:
1- در مغازی واقدی ج 1 ص 278 از قول عثمان، اعتراف به این گناه نقل شده و در آنجا عمر ابن خطاب نیز عثمان را از فراریان شمرده است.
2- از قول عبدالله ابن عباس ذیل تفسیر آیه ان الذین تولوا منکم یوم التقی الجمعان آمده است: این آیه در مورد فرار عثمان و همراهان او نازل شده است (رجوع شود به «تنویر المقیاس من تفسیر ابن عباس» ص 59 و الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 6 ص 191 به نقل از الدرالمنثور ج 2 ص 88 و فتح القدیر ج 1 ص 392 و جامع البیان ج 4 ص 96)
3- در بسیاری از کتب سیره و مغازی ثابت قدمان در جنگ شمرده شده و فراریان معلوم شده اند تقریبا در تمام موارد بجز یکی دو مورد، همه، عثمان را از فراریان دانسته اند: رجوع شود به تفسیر المنار ج 4 ص 191، الجامع الاحکام القرآن ج 4 ص 244، فتح القدیر ج 1 ص 392، تفسیر القرآن العظیم ج 1 ص 414، تفسیر التبیان ج 3 ص 26، تاریخ الامم و الملوک ج 2 ص 203، ارشاد، شیخ مفید ص 50، بحار الانوار ج 20 ص 84، البدایه و النهایه، ابن کثیر ج 4 ص 28، شرح النهج معتزلی ج 15 ص 21 از واقدی، الکامل ابن اثیر ج 2 ص 158، السیره الحلبیه ج 2 ص 227، السیره النبویه ابن کثیر ج 3 ص 55، الدرالمنثور ج 2 ص 88 و 89 و سیره ابن اسحاق ص 332، جامع البیان ج 4 ص 96، غرائب القرآن ج 4 ص 113، التفسیر الکبیر، رازی ج 9 ص 50 و 51، انساب الاشراف ج 1 ص 326، محاضرات راغب ج 3 ص 184، سند احمد ج 2 ص 101 ج 1 ص 68 و الصراط المستقیم نوشته بیاضی ج 1 ص 91 (به نقل از پاورقی 1 ص 191 از کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم ج 6).

Sources

Keywords