الحبل المتین فی اِحکام اَحکام الدین

کتاب شریف الحبل المتین تألیف عالم ربانی و مروج علوم آل البیت (ع) مرحوم شیخ محمد بهاءالدین عاملی می باشد که به زبان عربی تألیف یافته است. این کتاب مجموعه ای فقهی- حدیثی می باشد و از معدود کتاب هایی است که در زمینه مسائل فقهی جامع احادیث صحیح و حسن و موثق می باشد، و منبع بسیار خوبی برای احادیث مختص به استدلال فقهی محسوب می شود علاوه بر آن که در بردارنده 1580 حدیث غیر تکراری است که احادیث به تمامه در آن ذکر شده است. این سخن را قول مصنف در کتاب وجیزه اش تأئید می کند؛ شیخ در این خصوص می نویسد: «فجمعت فی کتاب «الحبل المتین» خلاصه ما تضمنته الاصول الاربعیه من الاحادیث الصحاح والحسان والموثقات التی منها تستنبط اهمات الاحکام الفقهیه و الیها ترد مهمات المطالب لفرعیه و سلکت فی توضیح مبانیها و تحقیق معانیها مسلکا یرتضیه الناضرون بعین البصیره و یحمده المتناولون بید غیر قصیره.»
امتیاز دیگر این کتاب وضوح در عبارات، رصانت اسلوب، دقت در تعابیر، ایجاز در کلام، اشباع در معنی و ترتیب مطالب است به صورتی که در آن ابتدا شیخ بهایی احادیث مختص هر موضوع را به طور کامل می آورد و به شیوه ای موجز به شرح احادیث می پردازد سپس آرای فقهی گذشتگان و هم عصران خودش در زمینه موضوع مورد بحث را می آورد و بعضی را رد و تعدادی را می پذیرد.
گویا هدف ایشان تألیف تمامی ابواب فقه بوده اما تنها موفق به نوشتن کتاب الطهاره و کتاب الصلاه می شود. «الوجیزه فی علم الدرایه» که اثر معروف شیخ بهایی می باشد به عنوان مقدمه در ابتدای این کتاب چاپ شده است.

معرفی اجمالی نویسنده:
محمدبن عزالدین شیخ حسین جبعی عاملی حارثی همدانی، فقیه، محدث، مفسر ریاضی، حکیم، ادیب، شاعر به زبان فارسی و عربی و جامع علوم عقلیه و نقلیه و در مجموع از دانشمندان بزرگ ایرانی شیعه، که در سال 953 هجری قمری در «بعلبک» جبل عامل، به دنیا آمد. در همان کودکی همراه پدرش به ایران آمد و نزد او عربی، تفسیر و حدیث را یاد گرفت و سپس نزد علمای دیگر در قزوین و دیگر شهرهای ایران، تحصیلاتش را ادامه داد. بعد از طی تمامی مراحل علمی و رسیدن به کمالات، به دستور شاه عباس ریاست علمی مذهبی اصفهان به او واگذار و پس از فوت پدرش "شیخ علی منشار"، لقب "شیخ الاسلامی" از طرف شاه عباس صفوی به او تفویض شد. سال 984 هـ ق، همراه پدرش به حج رفت و در سال 1008 هـ ق، همراه شاه عباس کبیر پیاده به مشهد مقدس سفر کرد. وی سفرهای دیگری به هرات، آذربایجان، دمشق، فلسطین و مصر و عراق نمود. در هر شهری مورد احترام فوق العاده بود و ملاقات هایی با بعضی از اهل کمال و علما و فضلا داشت و گاهی نیز مباحثات علمی و مذهبی با پیشوایان مذاهب دیگر داشت و بالاخره به ایران برگشت و در اصفهان در گذشت. از اساتید او می توان ملاعبدالله یزدی، صاحب حاشیه تهذیب المنطق را نام برد و از شاگردان او، ملامحسن فیض کاشانی، ملاصدرا شیرازی و مجلسی اول و ملامحمد صالح مازندرانی می باشند. آثار و تألیفات بسیاری داشته و کشکول شیخ بهائی و طومار شیخ بهائی از جمله آنهاست. وفات او، در شوال 1032 هـ ق و مزارش در شهر مقدس مشهد می باشد.

ساختاربندی کتاب:
جلد اول: کتاب الطهاره
المقصد الاول: فی الطهاره
فی الوضوء: این بخش شامل 12 باب می باشد از قبیل:
فی صفه وضوء رسول الله (ص) و الائمه
فی تحدید الوجه و الحکم فی تخلیل الشعر
فیما یمسح من الراس و القدمین و جواز النکس
فی تعیین الکعبین
فی ترتیب الوضوء
فی الموالاة فی الوضوء
فیما ورد فی وحده الغسلات و تعددها
فی آداب الخلوه
فی احکام تتعلق بموجبات الوضوء
فی الاغسال: این بخش شامل غسل های واجب و مستحب می باشد که از جمله ابواب آن:
فی غسل الجنابه
فی غسل الحیض
فی غسلی الاستحاضه والنفاس
فی غسل الاموات (فصل فی الاحتضار و آدابه- فی تغسیل الرجل محارمه- فی التعزیه و ثواب المصاب والطعام لاهل المیت و انتفاعه بما یهدی...)
فی الاغسال المسنونه
فی التیمم: شامل پنج فصل می باشد از قبیل:
فی کیفیه التیمم
فیما یتیمم به
فی نبذه مما یتعلق بالتیمم
المقصد الثانی: فی ازاله النجاسه و احکام المیاه
فی تعداد النجاسات و کیفیه التطهیر: شامل چهار فصل از قبیل:
فی نجاسه الکلب و اخویه
فی نجاسه المیته و الدم و الخمر
فی احکام المیاه و التطهیر من النجاسات: شامل هفت فصل از قبیل:
فی حکم البئر عند ملاقاه النجاسه
فی مقادیر النزح
فی نبذه من احکام الاوانی
خاتمه: فیما یتبع مباحث الطهاره من الاستحمام و ازاله الشعر وقص الاظفار و الاکتحال و السواک و نحو ذلک.
جلد دوم: کتاب الصلاة
الباب الاول: المقصد الثالث: فی اعداد الصلوات الیومیه والرواتب، و بیان اوقاتها: شامل 8 فصل از قبیل:
فی اعداد الیومیه و الرواتب
فی وقتی الظهر و العصر و وقت نوافل الزوال
فی وقت صلاة الصبح
فی اوقات القضاء و التنفل فی وقت الفریضه
المقصد الرابع: فی مکان المصلی: شامل 4 فصل:
فی حکم الصلاة داخل الکعبه و بین المقابر و الصلاة الرجل و المرأة متقاربین
فی حکم الصلاة فی السفینه
فی مکان السجود
المقصد الخامس: فی لباس المصلی
فی وجوب ستر العورة فی الصلاة و حکم فاقد الساتر
فی حکم الصلاة فی جلد المیته و...
المقصد السادس: فی القبله
الباب الثانی: فی افعال الصلاة الیومیه
فیما یتقدمها من الاذکار...
فی مقارنات الصلاة من الافعال و التروک و...

Sources

Keywords