کتاب تحف العقول

کتاب تحف العقول از کتابهای بزرگ و مشهور حکمت ها و موعظه ها از آل رسول الله است!

نویسنده کتاب:
ابومحمدحسن، حرانی یا حلبی، معروف به "ابن شعبه" از علمای بزرگ قرن چهارم هجری! پدرش علی بن الحسین نام داشت، از تاریخ تولد و وفات او اطلاعی در دست نیست. "ابن شعبه" عالمی فقیه، محدث متبحر، از مشایخ شیخ مفید و معاصر شیخ صدوق "ابن بابویه" می باشد. این نویسنده از "شیخ جلیل ابوعلی محمدبن همام، متوفی 436 هـ ق روایت کرده و از همین جهت او را از بزرگان قرن چهارم می دانند. شیخ مفید هم از او روایت کرده است.

عناوین کتاب:
این کتاب شریف، با حجم کم مطالب سودمندی از آداب و سنن، نصایح، موعظه ها، کلمات قصار، پند و اندرز و سفارشات پیامبر اکرم و ائمه اطهار دارد. در این کتاب، گزیده هایی از سخنان و روایات از پیامبر بزرگ (ص) تا امام یازدهم شیعه حضرت امام حسن عسگری (ع) در زمینه های گوناگون اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی و فقهی و... جمع آوری شده است. در قسمت پایانی کتاب، چهار بخش به ترتیب به مطالب کتاب اضافه شده است.
1- مناجات خدای عزوجل با حضرت موسی بن عمران (ع)
2- مناجات خداوند با حضرت عیسی بن مریم (ع)
3- مواعظ حضرت عیسی (ع)، در انجیل و غیر انجیل و حکمت های آن پیغمبر
4- وصیت "مفضل بن عمر" یکی از اصحاب امام صادق (ع) به شیعیان

این کتاب از موقع تألیف تا الآن همیشه مورد اعتماد دانشمندان و فقهاء بزرگ شیعه و محدثین بوده، زیرا مواعظ آن، شفای روح و آداب و سنن آن، بهترین راه خوشبختی و رستگاری است. این اثر، یکی از منابع و مأخذ کتابهای مهمی چون بحارالانوار، وسائل الشیعه و... می باشد.

نظریه بزرگان نسبت به تحف العقول و مؤلف آن:
1- شیخ مرتضی انصاری، در اول کتاب "مکاسب" خود، حدیث مبسوطی را که اساس بسیاری از احکام معاملات است، از همین کتاب (تحف العقول) روایت کرده است.
2- عارف ربانی، شیخ حسین بحرانی، در رساله اخلاق و سلوک خود، ضمن سخنانش می گوید: «خوشحالم که در این باب، حدیث عجیب و وافی و شافی از کتاب "تحف العقول" تألیف "ابن شعبه" نقل می کنم. او از قدما اصحاب ما است که شیخ مفید از او روایت نقل کرده و روزگار مانندش را نیاورده است.»
3- شیخ حر عاملی، در کتاب "امل الآمل" درباره این کتاب گوید: «حسن کثیرالفوائد مشهور»، این کتاب نیکویی است که فواید زیاد دارد و مشهور است و مؤلف آن، فاضل محدث می باشد.
4- علامه مجلسی، در فصل دوم از مقدمه بحارالانوار گوید: «به یک نسخه قدیمی از کتاب "تحف العقول" برخوردم، نظم این کتاب، دلالت به رفعت شأن مؤلفش دارد و مواعظ و اصول معلومی در کتاب است که نیاز به سند ندارد.»
5- سید جلیل محمدباقر خوانساری، صاحب روضات الجنات گوید: حرانی یا حلبی (در بعضی از نسخ) فاضلی است فقیه، متبحر، هشیار، بلندپایه، آبرومند، و کتابش مورد اعتماد اصحاب است.
6- شیخ ابراهیم قطیفی، از معاصرین محقق کرکی، در کتاب "الوافیه..." ضمن ترجمه ای از کتاب "التمحیص" که منسوب به همین مؤلف است، حدیثی نقل می کند و کلامش چنین است: «الحدیث الاول مارواه العالم....؛ حدیث اول چیزی است که روایت کرده عالم فاضل عامل فقیه بنیه، ابومحمد الحسن بن علی بن شعبه الحرانی، از امیرالمؤمنین»، به این معنا که حدیث را بدون واسطه از امیرالمؤمنین (ع) آورده است و نیازی به سند دیگری نیست، زیرا حرانی موثق و مورد اطمینان همه بوده است.
در مجموع دانشمندان بزرگ به احادیث این کتاب اعتماد داشتند و آنها را در آثار و مجموعه های بزرگ روائی و فقهی خود مورد استناد قرار دادند.

سخن مؤلف:
مؤلف محترم در مقدمه کتاب، بعد از اینکه انگیزه تألیف و شیوه کار خود را می گوید، می نویسد که: «من سندها را نیاوردم تا حجم کتاب بزرگ نشود و رعایت اختصار کردم، هرچند که بیشتر این احادیث را به طور سماع گرفته ام و چون بیشتر آنها آداب و حکمت هایی است که خود، گواه درستی و صحت انتساب است... لذا ارزش علمی کتاب، کم نشده است.»

چاپ و نشر:
این اثر، برای اولین بار در سال 1303 ق در ایران و بعد بارها در عراق و ایران و لبنان چاپ شد. چاپ حروفی بدون توضیح، در نجف سال 1383. این کتاب به فارسی ترجمه شده و منتشر شده است. نسخه های خطی آن نیز در چندین کتابخانه عمومی و شخصی موجود است.