کتاب عیون اخبارالرضا

کتابی به زبان عربی، در سیره و شرح احوال و اخبار زندگی امام هشتم شیعیان، امام رضا (ع) و احادیثی که از آن حضرت روایت شده است. احادیث این کتاب، یا گفته های خود امام (ع) است، یا احادیثی است که از اجداد بزرگوار خود، روایت کرده اند.

نویسنده کتاب
محمدبن علی بن بابویه، ابوجعفر معروف به شیخ صدوق، نویسنده این کتاب است که از بینانگذاران و ارکان فقه شیعه و در صف اول محدثین و علمای مذهب شیعه اثنی عشری می باشد. این نویسنده در قرن چهارم هجری قمری زندگی می کرد. سفرهای طولانی در بلاد اسلامی داشت و ارتباط او با رجال و امرای سیاسی و حضورش در محافل آنها و محافل علمی، توفیقات بیشتری برای ترویج مذهب و فقه و اصول و کلام شیعه آورد و چون اسناد و آراء او صحیح و مورد قبول و تصدیق غالب فقها بود او به "صدوق" معروف شد. این بزرگمرد استاد بسیاری از علمای معروف بوده که از او روایت حدیث کرده اند، مشهورترین آنها شیخ مفید، ابن شاذان، غضائری و.... بودند که محضر درس شیخ صدوق را درک کردند. شیخ صدوق (ابن بابویه) تألیفات بسیار زیادی دارد که بعضی تعداد آن را در 300 عنوان نوشته اند. یکی از تألیفات او، همین کتاب «عیون اخبارالرضا» است که ایشان تألیف و به "صاحب بن عباد" وزیر آل بویه اهداء نمود و این وقتی بود که نویسنده محترم (شیخ صدوق) دو قصیده "صاحب بن عباد" از اشعارش در مدح حضرت رضا (ع) برای او فرستاد و او مشاهده کرد.

ساختار و تقسیم بندی کتاب
ابواب این کتاب در نسخه ها مختلف است. در بعضی نسخه ها 69 باب، در بعضی 73 باب و عده ای هم ابواب کتاب را 139 باب می دانند و بعضی هم 71 باب. در این کتاب، به موضوعاتی چون نص امامت حضرت رضا (ع)، صفات و نشانه های امام، مناظرات اجداد حضرت با مخالفان، مسئله ولایتعهدی آن حضرت، رد موضوع اخلاق حضرت، در موضوع معجرات حضرت، پرداخته است.

اهمیت کتاب
این کتاب از جنبه های گوناگون اهمیت دارد، جایگاه ویژه ای در منابع روایی و مجموعه های حدیث شیعه دارد. یکی از جنبه هایی که می توان به آن اشاره کرد، پرداختن کتاب به عصمت انبیاست. می توان گفت که اگر روایات مربوط به عصمت انبیا از طریق این کتاب به دست ما نمی رسید چه بسا گفته های ائمه اطهار علیهم السلام، در این زمینه در پرده ابهام می ماند و پاسخ روشن حضرت رضا (ع) به شبهه های مأمون (198- 218 ق) و فرقه های گوناگون درباره عصمت پیغمبران، بر ما روشن نبود و شناخته نمی شد.

چاپ و نشر
این کتاب ارزشمند، برای اولین مرتبه در سال 1275 هـ ق، در تهران چاپ سنگی شد. بعد از آن بارها در نجف و قم، چاپ شده است. سال 1317 هـ ق، چاپ معروف حاج نجم الدوله، در تهران شد. چند بار هم این اثر به فارسی ترجمه شده که یکی از آنها کتاب «کشف النقاب» به قلم آقا نجفی اصفهانی متوفی 1333 ق است. این ترجمه سال 1297 هـ ق، در اصفهان چاپ شد. باید گفت که سید نعمت اله جزایری، شرحی بر این کتاب بنام «لوامع الانوار» نوشت.