کتاب امالی (شیخ صدوق)

«امالی» اصطلاحی است در فرهنگ اسلامی به ویژه در حوزه حدیث، فقه و ادب عرب و عنوانی است برای بعضی کتابها که مطالب آن کتاب به شیوه خاصی که از سخنان استادی شنیده شده، گردآوری و مکتوب توسط مستمعان می شود. به اینصورت که مطالب را استاد یا شیخ روایت، در مجلس های جداگانه می گوید و املا می کند و شاگردان می نویسند و سپس نوشته را بر همان استاد عرضه می کنند. در پایان، مجموع مطالب دیکته شده در کتابی جمع آوری و نام آن را «مجالس» یا «امالی» می گذارند. امالی شیخ صدوق، کتابی پرمحتوا و ذی قیمت و عربی است و بنام «مجالس» نیز نامیده می شود. نویسنده آن، ابوجعفر محمد معروف به "ابن بابویه" و "شیخ صدوق" است.

معرفی اجمالی نویسنده:
ابوجعفر محمدبن علی مشهور به "شیخ صدوق" از بنیانگذاران فقه شیعه و عالم و محدث بزرگ که در قرن چهارم هـ ق، در شهر قم بدنیا آمد. پدر بزرگوارش "علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی" از برجسته ترین علما و فقهاء آن زمان بود. شیخ صدوق دوران کودکی و نوجوانی و جوانی را در دامان علم و فضیلت و زهد و تقوای پدر خود گذراند و از محضر پدرش، کسب علم و دانش کرد و به علت هوش و استعداد فوق العاده اش، قبل از 20 سالگی توانست هزاران حدیث و روایت با سلسله سند آنها را به حافظه خودش بسپارد و به مضامین آنها عمل کند. شیخ صدوق تا سن 23 سالگی در زمان غیبت صغری امام زمان (ع) زندگی کرد و دوران نیابت 2 نفر از نواب اربعه را درک کرد. از طرفی دوران زندگیش با حکومت چند تن از خلفای عباسی یعنی از زمان مقتدر عباسی آمیخته بود. سال 355 هـ ق به بغداد رفت، بزرگان و علما از او استماع حدیث داشتند. طبق فرموده شیخ حر عاملی و بعضی دیگر از اهل فن، نظیر او در کثرت علم و حفظ و ضبط آثار و اخبار اسلامی، دیده نشده است. تألیفات او تا حدود 300 کتاب و مرجع استنباط احکام و استفاده فقهای بزرگوار و خدمات دینی برجسته او، در احیای آثار ائمه اطهار جای هیچ شک و شبهه ای نیست. این دانشمند بزرگ در اواخر عمر در شهر ری اقامت داشت و در سال 381 هـ ق، در حدود سن 70 سالگی در همان شهر ری، وفات کرد و مزارش در ابن بابویه در نزدیکی مرقد حضرت شاهزاده عبدالعظیم می باشد.

ساختار اجمالی کتاب:
کتاب مشتمل بر 97 مجلس و هر مجلس احادیث و مسائل و مباحث مختلفی را در بر دارد و در واقع گنجینه ای است از معارف دینی، اصول اعتقادی، دستورات اخلاقی و مباحث شیرین و متنوع مذهبی. بعضی از این مجالس در مشهد مقدس و بعضی در شهر ری تقریر شده و چهار مجلس آخر کتاب در دهه آخر ماه شعبان سال 368 هـ ق در مشهد مقدس نیز املاء شده است. آوردن همه مباحث 97 مجلس غیر ممکن است، ولی برای نمونه 1- شیخ صدوق در مجلس 66: شامل بخشی از امالی الرسول یعنی نخستین و معتبرترین امالی که پیامبر اکرم املاء کرده و امیرالمؤمنین علی (ع) با خط خود نوشته، شامل بسیاری از آداب و سنن و احکام حلال و حرام می باشد. شیخ صدوق در اسناد این احادیث، آن را به امام ششم می رساند. 2- مجلس 93: شرح جامعی از مذهب تشیع، عقاید و جهان بینی آن، احکام و برنامه های عملی آن مانند مسائل زکاة، خمس، حج و مناسک آن، وصیت، ارث، ازدواج، دستورات اخلاقی و معاشرتی، مسائل حکومتی و سیاسی تشیع و خلاصه ای از همه ابعاد مذهب تشیع.

چاپ و نشر:
این کتاب برای اولین بار در سال 1300 هـ ق در تهران چاپ شد و بعدا هم مکررا به چاپ و نشر بوده است.